Σε όλο τον κόσμο αυτό το καλοκαίρι, επαγγελματίες και ερασιτέχνες αστρονόμοι έχουν προσηλωθεί σε έναν μικρό αστερισμό βαθιά στον νυχτερινό ουρανό, στον Corona Borealis (στα ελληνικά Στέφανος Βόρειος).
Πρόκειται για έναν αστερισμό του βορείου ημισφαιρίου που σημειώθηκε στην αρχαιότητα από τον Πτολεμαίο και αποτελεί έναν από τους 88 επίσημους αστερισμούς που θέσπισε η Διεθνής Αστρονομική Ένωση.
Αλλά δεν είναι τα μεταβλητά αστέρια (που εξασθενούν σε φωτεινότητα κατά τη διάρκεια μερικών εβδομάδων και επιστρέφουν αργά και ακανόνιστα στο προηγούμενο επίπεδό τους για αρκετούς μήνες) του Corona Borealis, που έχουν προκαλέσει τέτοια γοητεία, αλλά ένα σκοτεινό σημείο ανάμεσά τους, όπου ένα επικείμενο γεγονός nova (στα ελληνικά ‘καινοφανής’, είναι ο επιστημονικός όρος για την επικείμενη κοσμική έκρηξη)- τόσο φωτεινό που θα είναι ορατό στη Γη με γυμνό μάτι – είναι έτοιμο να συμβεί.
«Είναι ένα γεγονός που συμβαίνει μια φορά στη ζωή και θα δημιουργήσει πολλούς νέους αστρονόμους εκεί έξω, δίνοντάς τους ένα κοσμικό γεγονός που μπορούν να παρατηρήσουν, να θέσουν τα δικά τους επιστημονικά ερωτήματα και να συλλέξουν τα δικά τους δεδομένα», σχολιάζει σε σχετικό δελτίο τύπου της NASA η ειδική σε nova Δρ. Rebekah Hounsell, στο Goddard Space Flight Center της NASA στο Greenbelt του Μέριλαντ.
Το T Coronae Borealis, που ονομάστηκε «Blaze Star» και χρησιμοποιείται από τους αστρονόμους με την επωνυμία «T CrB», είναι ένα δυαδικό σύστημα που βρίσκεται στο βόρειο στέμμα, περίπου 3.000 έτη φωτός από τη Γη. Το σύστημα αποτελείται από έναν “λευκό νάνο”, ένα απομεινάρι νεκρού αστεριού στο μέγεθος της Γης με μάζα συγκρίσιμη με αυτή του Ήλιου μας, και από έναν αρχαίο κόκκινο γίγαντα που απογυμνώνεται αργά από το υδρογόνο εξαιτίας της ανελέητης βαρυτικής έλξης του ‘πεινασμένου’ γείτονά του.
Το υδρογόνο από τον κόκκινο γίγαντα συσσωρεύεται στην επιφάνεια του λευκού νάνου, προκαλώντας αύξηση πίεσης και θερμότητας. Τελικά, πυροδοτεί μια θερμοπυρηνική έκρηξη αρκετά μεγάλη ώστε να απομακρύνει αυτό το συσσωρευμένο υλικό. Για το T CrB, αυτό το γεγονός φαίνεται να επαναλαμβάνεται, κατά μέσο όρο, κάθε 80 χρόνια.
«Μην μπερδεύετε ένα nova με ένα σουπερνόβα, μια τελική, τιτάνια έκρηξη που καταστρέφει μερικά αστέρια που πεθαίνουν», λέει η Hounsell. Σε μια έκρηξη nova, το αστέρι νάνος παραμένει άθικτο, εκτοξεύοντας το συσσωρευμένο υλικό στο διάστημα με μια εκτυφλωτική λάμψη. Ο κύκλος τυπικά επαναλαμβάνεται με την πάροδο του χρόνου, μια διαδικασία που μπορεί να συνεχιστεί για δεκάδες ή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια.
«Υπάρχουν μερικά επαναλαμβανόμενα nova με πολύ σύντομους κύκλους, αλλά τυπικά, δεν βλέπουμε συχνά μια έκρηξη, και σπάνια μια τόσο σχετικά κοντά στο δικό μας σύστημα», είπε η Χούνσελ. «Είναι απίστευτα συναρπαστικό να το ζήσεις αυτό!»
Παρατηρήθηκε πριν 800 χρόνια
Η πρώτη καταγεγραμμένη παρατήρηση του T CrB nova συνέβη πριν από περισσότερα από 800 χρόνια, το φθινόπωρο του 1217, όταν ένας άντρας ονόματι Burchard, ηγούμενος του Ursberg, στη Γερμανία, παρατήρησε ότι είχε δει «ένα αχνό αστέρι που για ένα διάστημα έλαμπε με μεγάλο φως».
Το T CrB nova εθεάθη για τελευταία φορά από τη Γη το 1946.
Η συμπεριφορά του την τελευταία δεκαετία φαίνεται εντυπωσιακά παρόμοια με την παρατηρούμενη συμπεριφορά που οδήγησε στην έκρηξη του 1946.
Εάν το μοτίβο συνεχιστεί, λένε ορισμένοι ερευνητές, η έκρηξη nova θα μπορούσε να συμβεί μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2024.
Πού πρέπει να εστιάσουν οι αστρονόμοι; Το βόρειο στέμμα είναι μια καμπύλη σε σχήμα πετάλου από αστέρια δυτικά του αστερισμού του Ηρακλή, ιδανικά ορατή σε καθαρές νύχτες. Μπορεί να αναγνωριστεί από τα δύο φωτεινότερα αστέρια στο βόρειο ημισφαίριο – τον Αρκτούρο και τον Βέγα – παρακολουθώντας μια ευθεία γραμμή από το ένα στο άλλο.
Η αναμενόμενη έκρηξη θα είναι σύντομη. Μόλις συμβεί, θα είναι ορατή με γυμνό μάτι για λίγο λιγότερο από μια εβδομάδα, αλλά θα είναι εντυπωσιακή. Οι επιστήμονες στη NASA θα παρατηρήσουν το φαινόμενο με το διαστημικό τηλεσκόπιο ακτίνων γάμμα Fermi της NASA , το οποίο, από το 2008 κάνει παρατηρήσεις από χαμηλή τροχιά της Γης.
To Fermi είναι έτοιμο να παρατηρήσει το T CrB όταν ανιχνευτεί η έκρηξη nova, μαζί με άλλες διαστημικές αποστολές. Θα συμμετάσχουν επίσης πολλά επίγεια ραδιοτηλεσκόπια και οπτικές συσκευές απεικόνισης, συμπεριλαμβανομένης της πολύ μεγάλης συστοιχίας του Εθνικού Ραδιοαστρονομικού Παρατηρητηρίου στο Νέο Μεξικό.
Συλλογικά, τα διάφορα τηλεσκόπια και όργανα θα συλλάβουν δεδομένα σε όλο το φάσμα του ορατού και του μη ορατού φωτός.
«Θα παρατηρήσουμε το γεγονός στο αποκορύφωμά του και στην παρακμή του, καθώς η ορατή ενέργεια του ξεσπάσματος εξασθενεί», είπε η Χούνσελ.
«Αλλά είναι εξίσου κρίσιμο να ληφθούν δεδομένα κατά την αρχή της έκρηξης». Για τους ερευνητές της αστροφυσικής, το φαινόμενο υπόσχεται μια σπάνια ευκαιρία να ρίξουν νέο φως στη δομή και την δυναμική των επαναλαμβανόμενων αστρικών εκρήξεων όπως αυτή.
«Συνήθως, τα γεγονότα nova είναι τόσο αδύναμα και μακριά που είναι δύσκολο να προσδιοριστεί ξεκάθαρα το σημείο οπου συγκεντρώνεται η ενέργεια της έκρηξης», λέει η Δρ Ελίζαμπεθ Χέις, επικεφαλής του Εργαστηρίου Αστροσωματιδιακής Φυσικής στη NASA.
«Αυτό θα είναι πολύ κοντά, με πολλά μάτια στραμμένα, μελετώντας τα διάφορα μήκη κύματος και ελπίζουμε να μας δώσει δεδομένα για να ξεκινήσουμε να ξεκλειδώνουμε τη δομή και τις συγκεκριμένες διαδικασίες που εμπλέκονται. Ανυπομονούμε να έχουμε την πλήρη εικόνα του τι συμβαίνει».
Μερικά από αυτά τα μάτια θα είναι πολύ νέα. Οι συσκευές απεικόνισης ακτίνων γάμμα δεν υπήρχαν την τελευταία φορά που εξερράγη το T CrB το 1946, και η ικανότητα πόλωσης του IXPE που προσδιορίζει την οργάνωση και την ευθυγράμμιση των ηλεκτρομαγνητικών κυμάτων για τον προσδιορισμό της δομής και των εσωτερικών διεργασιών των φαινομένων υψηλής ενέργειας είναι επίσης ένα ολοκαίνουργιο εργαλείο στην αστρονομία ακτίνων Χ.
Ο συνδυασμός των δεδομένων τους θα μπορούσε να προσφέρει μια άνευ προηγουμένου εικόνα για τους κύκλους ζωής των δυαδικών συστημάτων και τις φθίνουσες αλλά ισχυρές αστρικές διεργασίες που τα τροφοδοτούν.
Υπάρχει περίπτωση να έρθει και να φύγει ο Σεπτέμβρης χωρίς την αναμενόμενη έκρηξη nova από το T CrB; Οι ειδικοί συμφωνούν ότι δεν υπάρχουν εγγυήσεις, αλλά η ελπίδα παραμένει.
