Τα παλιά ερημωμένα σχολεία (Επίλογος ομιλίας του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου σε εκπαιδευτική εκδήλωση)
Μια πρόσφατη οδυνηρή εμπειρία , εμπειρία σοκ μπορώ να πω, είχα με την τελευταία μου επίσκεψη στο χωριό μου, τον Άγιο Γεώργιο, μέσα Ιουλίου, για το ετήσιο μνημόσυνο του αδερφού μου. Ένιωσα εκείνο το δάγκωμα, το ξαφνικό σφίξιμο, που αισθανόμαστε στην καρδιά μας ,όταν μας συμβαίνει κάτι αιφνίδιο και συγκλονιστικό, όταν κάποτε εμφανίζεται μπροστά μας. Κι έμεινα μ΄ανοιχτό το στόμα, άλαλος και με μάτια απλανή. Για μια στιγμή έχασα την αίσθηση του χώρου και του χρόνου, νόμιζα πως βρισκόμουν αλλού κι έμεινα στήλη άλατος.
Τι είχε συμβεί;
Το δημοτικό σχολείο του χωριού μου είχε εξαφανιστεί. Είχε εξαερωθεί ! Ναι, όπως το γράφω και το ακούτε . Λίγες μόνο πέτρες έχουν μείνει σε μια άκρη για μάρτυρες , ένας πολύ μικρός σωρός, που, όπως μου δήλωσε ο Δημήτρης Καρέλης, θα στηθεί, λέει, μια πλάκα –δεν ξέρω τι σκέφτεται, ένα τρόπον τινά κενοτάφιο που να θυμίζει το έγκλημα και την αυθαιρεσία του Δήμου με την επιγραφή: «Δημοτικό Σχολείο Αγίου Γεωργίου Δομοκού, 1932-2014». Σχολείο 80 και πλέον χρόνων , από κείνα τα ιστορικά πέτρινα που χτίστηκαν επί Γεωργίου Παπανδρέου με Γ. Γραμματέα Παιδείας τον Δελμούζο, σχολείο με ιστορία, που άντεξε πολέμους και σεισμούς, που στέγασε τα όνειρα τόσων μαθητών ,που συνδέθηκε με την κοινωνική ζωή του χωριού και με τις αναμνήσεις μας.
Ήταν πάντα ζωντανό κι έτοιμο να αφηγηθεί ιστορίες από τη σχολική μας ζωή .Παρότι ο χρόνος το είχε πληγώσει (κατά τη γνώμη μου όχι ανεπανόρθωτα) , αυτό παρέμεινε μια επιβλητική παρουσία στο χωριό. Ξέρετε και τα κτήρια ,το σπίτι μας ,η εκκλησία μας, το σχολείο μας κ.λπ. όλα έχουν ψυχή κι είναι ποτισμένα με αγωνίες και αγώνες, με συναισθήματα, με μνήμες , με βιώματα κι αναμνήσεις . Ειδικά για τα σχολικά κτήρια υπάρχει πρόσθετος λόγος που έχει σχέση με την παιδεία και τον πολιτισμό του τόπου, με την περηφάνια μας την εθνική. Και όμως να, βρέθηκαν ορισμένοι που αντί να σκεφτούν πώς να το συντηρήσουν και να το παραδώσουν για τις όποιες πολιτιστικές δραστηριότητες της κοινότητας, ακολούθησαν τον εύκολο δρόμο: το γκρέμισαν εν μια νυκτί.
Έτσι γκρέμισαν μαζί και ό,τι συμβόλιζε, γκρέμισαν τα φτερωτά παιδικά όνειρα, γκρέμισαν τις φωνές και τις διαμαρτυρίες στα παιχνίδια μας, γκρέμισαν τις αναμνήσεις και τις εικόνες και τα βιώματα της σχολικής μας ζωής. Διαμιάς εξαφανίστηκαν, έγιναν καπνός και σκόνη αγαπημένες μορφές συνδεδεμένες με το σχολείο, τα μαθήματα, τα παιχνίδια, τις εκδηλώσεις. Και φτερούγισαν ψηλά στον ουρανό σαν τα σμήνη πουλιών κυνηγημένα από ασυνείδητους κυνηγούς. Ένα αόρατο χέρι σαν να έσβησε όλες τις αναμνήσεις του μαυροπίνακα…Όλα τώρα βυθίστηκαν σε μια πνιγηρή σιωπή, για την οποία κάποιοι ευθύνονται. Είναι περίεργο και πράξη απολύτως βάρβαρη να γκρεμίζονται σχολεία στην εποχή μας
. Και τι θα απαντήσουμε στον ποιητή Κωστή Παλαμά που έγραφε αρχές του περασμένου αιώνα : Τα σχολειά χτίστε Λιτά, χτίστε τα, απλόχωρα, μεγάλα γερά θεμελιωμένα…. Και τα πορτοπαράθυρα των τοίχων περίσσια ανοίχτε, να ΄ρχεται ο κυρ Ήλιος διαφεντευτής……. Τα σκολειά χτίστε… Και πώς παίρνονται τέτοιες αποφάσεις που αφορούν την πνευματική και πολιτιστική ζωή ενός τόπου ερήμην των τοπικών κοινωνιών-μολονότι διατυμπανίζουμε ότι ζούμε μια βαθιά, συμμετοχική και δημιουργική δημοκρατία; Το γκρέμισμα ενός ιστορικού σχολείου είναι υπόθεση πολύ σοβαρή, για να ανήκει στην απόφαση ολίγων. Εκεί, στο πέτρινο σχολείο, δεν γίνονταν μόνο μαθήματα, αλλά ήταν σημείο συνάντησης και κοινωνικών εκδηλώσεων, όπως γάμοι, γλέντια, θεατρικές παραστάσεις, και θυμάμαι αυτή τη στιγμή το έργο η « Γκόλφω» που παίχτηκε εκεί παλιότερα από τους νέους του χωριού μου. Τώρα μια ταφόπλακα θα μαρτυράει ότι εδώ ήταν κάποτε Δημοτικό Σχολείο ως το 2014, που το ισοπέδωσαν η αυθαιρεσία και η επιπολαιότητα ορισμένων. Είναι ανάγκη να σπεύσουμε να περισώσουμε την εκπαιδευτική ιστορία του τόπου μας, όχι με λόγια αλλά με πράξεις.
Και θεωρώ ευτύχημα που συστήθηκε πριν από λίγα χρόνια Σύλλογος για την ανάδειξη της ιστορίας της Εκπαίδευσης στη Φθιώτιδα «Μιχάλης Παπαμαύρος», του οποίου η δραστήρια Πρόεδρος Ελένη Μπενιάτα συμμετέχει ενεργά στη σημερινή εκδήλωση. Πρώτος και κύριος σκοπός του Συλλόγου , σας διαβάζω από το Καταστατικό επί λέξει, είναι: Η δημιουργία μουσείου για τη διάσωση, συλλογή, συντήρηση και έκθεση αντικειμένων σχετικών με την ιστορία της Εκπαίδευσης. Είναι ευκαιρία, λοιπόν, να ενώσουμε τις δυνάμεις και να στηρίξουμε τις προσπάθειες και την πρόταση της κ. Μπενιάτα, προκειμένου να γίνει καταγραφή και συλλογή σχολειακού υλικού από όλα τα χωριά του Δήμου Δομοκού. Μια υποδειγματική περίπτωση είναι το Μουσείο αυτό εδώ στο σχολείο του χωριού Φιλιαδώνα Δομοκού, για να διδαχτούμε πώς μπορούμε να διασώζουμε και να αξιοποιούμε την εκπαιδευτική ιστορία κάθε χωριού. Πολύ πρόσφατα επισκέφθηκα την Κάτω Κερασιά Πηλίου και θαύμασα την αξιοποίηση του δημοτικού σχολείου τους ως Μουσείου Ηλία Λεφούση (συγγραφέα καταγόμενου από το χωριό) και το Νηπιαγωγείο ως Μουσείο αυτοφυούς άγριας ορχιδέας Βορείου Πηλίου. Δεν το κρύβω, ζήλεψα και θαύμασα την ευαισθησία και τον πολιτισμό αυτών των ανθρώπων.
Αγαπητοί φίλοι, Σεβαστείτε τα σχολεία, αγαπήστε τα, φροντίστε τις πληγές που επέφερε ο χρόνος. Αλλά όχι γκρέμισμα, είναι βάρβαρη και απολίτιστη πράξη. Τα σχολεία είναι η κιβωτός της πιο ευαίσθητης και ευάλωτης περιόδου της ζωής μας, της παιδικής μας ηλικίας, κιβωτός της προσωπικής πατρίδας. Τέλος, όσοι αγαπούν τα παιδικά τους χρόνια, χρόνια αθωότητας και ανεμελιάς, που μέσα μας αυτά συντηρούν την αθώα εικόνα της σχολικής μας ηλικίας –και πιστεύω ότι όλοι συμφωνούμε σ΄ αυτό – οφείλουν να συνδράμουν, όπως μπορεί ο καθένας, κάθε παρόμοια κίνηση που σκοπό έχει τη διάσωση της πολιτιστικής ταυτότητας του γενέθλιου τόπου, του χωριού μας. Χρέος, λοιπόν, όλων είναι να συσπειρωθούν γύρω από το Σύλλογο για τη διάσωση της Εκπαιδευτικής μας ιστορίας .
Έτσι δεν θα είμαστε ένοχοι έναντι του μέλλοντος και του πολιτισμού του τόπου μας. Και εύχομαι να μην ζήσει κανείς το σοκ που ένιωσα εγώ, όταν βρέθηκα μπροστά στο εξαϋλωμένο σχολείο του χωριού μου.
Σας ευχαριστώ πολύ,
Β. Δ. Αναγνωστόπουλος, Ομότιμος καθηγητής πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Υ.Γ. αντιγραφέα:
Η εκδήλωση, κατά την οποία ο εκπαιδευτικός σύλλογος «ΜιχάληςΠαπαμαύρος», η Γεωμυθολογική Εταιρεία και ο Αθλητικός-Πολιτιστικός Οργανισμός Δήμου Δομοκού τίμησαν τον φίλο συντοπίτη πανεπιστημιακό για την προσφορά του στην εκπαίδευση, πραγματοποιήθηκε στις 19.8.2014 στον προαύλιο χώρο του Δημοτικού Σχολείου Φιλιαδώνας.
Τέσσερα τουλάχιστον από τα παλιά ερημωμένα διδακτήρια του δικού μας δήμου δεν πρόκειται (ευτυχώς) να έχουν την τύχη του σχολείου του Αγίου Γεωργίου Δομοκού, αφού έχουν ήδη αξιοποιηθεί (τα δύο στη Στυλίδα, στα οποία στεγάζεται το Δημαρχείο) ή πρόκειται να αξιοποιηθούν (το τρίτο στο Βαθύκοιλο με τη διοργάνωση εκδηλώσεων και το τέταρτο στη Νεράιδα, στο οποίο, χάρη στον τοπικό πολιτιστικό σύλλογο γυναικών και τη δραστήρια πρόεδρό του Ελένη Μεγαγιάννη, θα λειτουργήσει σύντομα λαογραφικό μουσείο και βιβλιοθήκη).
Άλλα όμως -κι αυτά είναι αρκετά και βρίσκονται σε μικρά χωριά των οποίων οι ελάχιστοι μαθητές μεταφέρονται καθημερινά και φοιτούν σε σχολεία όμορων μεγαλύτερων χωριών- έχουν αφεθεί στην τύχη τους.
Γι’ αυτό και θεωρώ ιδιαίτερα χρήσιμο τα τοπικά ηλεκτρονικά και έντυπα μέσα ενημέρωσης να γνωστοποιήσουν ευρύτερα την έκκληση του Β. Δ. Αναγνωστόπουλου για τη διάσωση και την αξιοποίησή τους.
Τα ερημωμένα σχολεία των χωριών μας πρέπει κατ’ αρχήν να διασωθούν, γιατί αποτελούν μνημεία της εκπαιδευτικής ιστορίας τους. Το πώς θα αξιοποιηθούν εξαρτάται από τις ανάγκες και τους στόχους της τοπικής κοινωνίας και ειδικά των νέων κάθε χωριού. Τρόποι υπάρχουν πολλοί και απαιτούνται ελάχιστα έξοδα, που δεν είναι δύσκολο να εξασφαλιστούν. Αρκεί να υπάρχει όρεξη και μεράκι…
Θάνος Μπλούνας
