Φιλί ζωής στα νεκρά υδρόβια οικοσυστήματα που καταστράφηκαν όταν μπλοκαρίστηκαν από τα φράγματα πρόκειται να δώσουν οι ερευνητές του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ) σε τέσσερις περιοχές της Ελλάδας.
Το πρόγραμμα ονομάζεται Ecoflow (σε ελεύθερη μετάφραση σημαίνει «αφήστε το νερό να τρέξει ξανά») και ξεκίνησε τον προηγούμενο μήνα. Σύμφωνα με το εγχείρημα, το οποίο είναι δανεισμένο από σενάριο επιστημονικής φαντασίας, οι ερευνητές θα επιχειρήσουν να αναστήσουν τη νεκρή φύση που καλύφθηκε πριν από χρόνια με τόνους τσιμέντων και αδρανών υλικών.
Το πρόγραμμα θα περιλαμβάνει δύο στάδια. Αρχικά οι επιστήμονες θα μετρήσουν την ποσότητα νερού που υπάρχει στην τεχνητή λίμνη που σχηματίστηκε από το φράγμα. Επειτα θα κάνουν αυτοψία στην άλλη πλευρά του «ανενεργού» ποταμού και θα εκτιμήσουν την έκταση της καταστροφής. Αφού ολοκληρώσουν τις μετρήσεις, θα ανοίξουν τα θυροφράγματα (τα παράθυρα του φράγματος) και θα διευθετήσουν τη ροή του νερού ώστε να χύνεται σταθερά προς την πλευρά του αποστραγγισμένου ποταμού, χαρίζοντάς του ξανά τη ζωή.
«Με αυτόν τον τρόπο τα ποτάμια που εδώ και χρόνια είχαν σβηστεί από τον χάρτη θα αναστηθούν για να τα χαίρονται κι οι επόμενες γενιές», αναφέρει ο επικεφαλής του προγράμματος, ο ερευνητής γεωλόγος απ’ το Ινστιτούτο Εσωτερικών Υδάτων του ΕΛΚΕΘΕ, Ηλίας Δημητρίου.
Σε δεύτερο στάδιο οι ερευνητές θα προσπαθήσουν μαζί με την «αφύπνιση» του ποταμού να αναστήσουν και τη χαμένη βιοποικιλότητα. «Οι παρεμβάσεις μας θα γίνουν και στη χαμένη ιχθυοπανίδα των ποταμών», τονίζει ο γεωγράφος-βιολόγος του ΕΛΚΕΘΕ Σταμάτης Ζόγκαρης, συμπληρώνοντας ότι «σε ορισμένες περιπτώσεις θα προσπαθήσουμε να εμπλουτίσουμε με ιχθύδια (μικρά ψάρια) τα ανακτημένα ποτάμια ώστε να ενισχύσουμε τους πληθυσμούς που ζούσαν παλαιότερα εκεί». Με αυτό τον τρόπο διάφορα είδη, όπως πέστροφες βρυάνες, ποταμοκέφαλοι ακόμα και χέλια, θα κάνουν την επανεμφάνισή τους αναδομώντας την κατεστραμμένη τροφική αλυσίδα της φύσης, γεγονός που, σύμφωνα με τους επιστήμονες, θα έχει ως αποτέλεσμα να επαναφέρει και άλλα είδη της πανίδας, όπως αμφίβια ερπετά και πτηνά που θα πλαισιώσουν τα αναγεννημένα οικοσυστήματα.
«Πέρα από την περαιτέρω υποβάθμιση στο περιβάλλον, τα φράγματα συγκρατούν τις φερτές ύλες και τα θρεπτικά συστατικά του νερού, που κανονικά θα έβγαιναν στη θάλασσα, με αποτέλεσμα να παρατηρείται συχνά έντονη διάβρωση των ακτών και μείωση του αλιευτικού δυναμικού κοντά στις εκβολές ποταμών που επηρεάζονται από φράγματα», τονίζει ο Ηλ. Δημητρίου.
Οι επιστήμονες θεωρούν ότι ακόμη και σήμερα οι μελέτες περιβαλλοντικών όρων είναι ανεπαρκείς για τη συντήρηση της βιοποικιλότητας στην άλλη όχθη των φραγμάτων. Ωστόσο, μόνο το ΕΛΚΕΘΕ τόλμησε το ακατόρθωτο και άνοιξε πανευρωπαϊκά το ζήτημα σχετικά με τη καταστροφή που προξενούν τα φράγματα στους μπλοκαρισμένους ποταμούς. Μάλιστα, αρκετοί Ευρωπαίοι περιβαλλοντολόγοι και υδρογεωλόγοι έχουν ήδη εκδηλώσει έντονο ενδιαφέρον για να συνδράμουν στο εγχείρημα του Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών. Μαζί τους θα είναι και το τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Το «πράσινο άγγιγμα του Μίδα» θα δεχτούν: το φράγμα του Μέγδοβα στον νομό Καρδίτσας, τα μικρά φράγματα στον Ευρώτα στη Σπάρτη, το φράγμα του Ινάχου, παραπόταμου του Σπερχειού, στη Φθιώτιδα, καθώς και ο ποταμός Λάδωνας στον νομό Αχαΐας.
Τα τέσσερα ποτάμια
-Μέγδοβας
Ο ποταμός Μέγδοβας έχει «καταδικαστεί» σε θάνατο από το 1959, όταν δηλαδή ολοκληρώθηκε το φράγμα Ταυρωπού, όπως είναι ευρύτερα γνωστό, που είχε ως αποτέλεσμα να δημιουργηθεί η τεχνητή λίμνη Πλαστήρα. Σήμερα μόνο οι ηλικιωμένοι ντόπιοι απέμειναν για να θυμούνται ότι κάποτε στα νερά του ποταμού της Καρδίτσας κολυμπούσε η ορεινή κόκκινη πέστροφα. Ταυτόχρονα, καβούρια, βρυάνες, νερόφιδα, υδρόβιες χελώνες, αηδόνια και άλλα υδρόβια πτηνά συνέθεταν το σπάνιο ποτάμιο οικοσύστημα του Μέγδοβα. Μάλιστα, μετά την παρέμβαση οι επιστήμονες δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο να ξαναδούμε την πέστροφα να κολυμπά στο ορεινό ποτάμι.
-Ιναχος
Σεληνιακό τοπίο θυμίζει και η άλλη πλευρά του πάλαι ποτέ ποταμού Ιναχου. Από το 2004 και έπειτα, μετά την κατασκευή υδροηλεκτρικού φράγματος, το ποτάμι νέκρωσε, ενώ, σύμφωνα με τους ερευνητές, η βιοποικιλότητα του ποταμού έχασε στο συγκεκριμένο σημείο εκλεκτά είδη, όπως το τσιρόνι του Σπερχειού, τη βριάνα του Σπερχειού, καθώς και τον μακεδονικό ποταμοκέφαλο. Συνολικά ο Σπερχειός φιλοξενεί 17 είδη ψαριών, από τα οποία τα 12 είναι επιβεβαιωμένα ενδημικά είδη που απαντώνται μόνο στον Ιναχο.
-Ευρώτας
Ο Ευρώτας αντιμετωπίζει πολύ σοβαρά προβλήματα στη διαχείριση των υδάτων του, ιδιαίτερα στα κατάντη του ποταμού, καθώς τουλάχιστον 40 φράγματα που έχουν κατασκευάσει οι αγρότες τον αποστραγγίζουν σε αρκετά σημεία, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες, με ολέθρια αποτελέσματα για τον υγρότοπο του έλους Αστερίου και του Δέλτα του ποταμού, που φιλοξενεί εκατοντάδες σπάνια υδρόβια πουλιά. Οι ερευνητές θα καταγράψουν μία μία τις βλαβερές ανθρωπογενείς εστίες που μπλοκάρουν τον ρου του ποταμού και με τη βοήθεια των τοπικών Αρχών θα… ελευθερώσουν τον Ευρώτα, δίνοντας ζωή στο ξεχωριστό ποτάμι της Σπάρτης. Σύμφωνα με τις καταγραφές, στις όχθες του φύονται πολλά υδρόβια φυτά, ενώ στα «παρθένα» νερά του φιλοξενούνται μέχρι και χέλια.
-Λάδωνας
Σε περίπτωση που το έργο της αναγέννησης προχωρήσει, η επόμενη πρόκληση για τους επιστήμονες θα είναι ο Λάδωνας ποταμός, που από το 1954 και μετά την κατασκευή του υδροηλεκτρικού φράγματος -ύψους 54 μέτρων- στη θέση Πήδημα, όπου σχηματίστηκε και η λίμνη, απονεκρώθηκε. Το νερό δεν έρευσε ποτέ ξανά στο ποτάμι, καταστρέφοντας έναν μοναδικό βιότοπο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέχρι και σήμερα το 70% της βιοποικιλότητας του ποταμού παραμένει αχαρτογράφητο, αποτελώντας πρόκληση για τους βιολόγους του ΕΛΚΕΘΕ που θα προσπαθήσουν να τον αναστήσουν.
