Το όνομα Φεβρουάριος προέρχεται από το λατινικό februare που σημαίνει καθαρίζω, εξαγνίζω. Από την ίδια ρίζα προέρχονται και τα ονόματα δύο ρωμαϊκών θεοτήτων που λατρεύονταν αυτό τον μήνα: της Februa και του Februs. Η Φεβρούα ήταν η θεά που επόπτευε τους καθαρμούς και τους εξαγνισμούς και ο Φέβρουος ο θεός των νεκρών, κάτι το αντίστοιχο με τον Πλούτωνα των αρχαίων Ελλήνων. Η λατρεία των νεκρών συνδέεται άμεσα με τις καθαρτήριες τελετές, αφού ότι έχει σχέση με τον θάνατο θεωρείται μολυσμένο και πρέπει να καθαίρεται, να καθαρίζεται.
Ο Φεβρουάριος είναι ο πιο μικρός μήνας του χρόνου: έχει 28 μόνο ημέρες. Κάθε τέσσερα χρόνια, όμως, παίρνει και μια ακόμη μέρα, την 29η, τότε το έτος λέγεται δίσεχτο και θεωρείται κακότυχο:
Σαν έρθουν χρόνοι δίσεχτοι και μήνες οργισμένοι λέει το τραγούδι. Όταν το έτος είναι δίσεχτο, ούτε αμπέλια πρέπει να φυτεύονται, πιστεύει ο λαός, ούτε σπίτια να θεμελιώνονται, ούτε γάμοι να γίνονται, γιατί θα ατυχήσουν.
Η ιδιαιτερότητα (μήνας εξαγνισμού) αυτή δίνει την αφορμή να λεχθεί κι εδώ ότι για ένα μεγάλο διάστημα θεωρούνταν ο τελευταίος μήνας του έτους μια και η προσθήκη των δύο τούτων νεότερων μηνών, δηλ του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου στο ρωμαϊκό δεκάμηνο πιστεύεται ότι καταρχήν έγινε μετά τον δέκατο μήνα, τον Δεκέμβριο. Πολύ αργότερα ο Φεβρουάριος ονομάστηκε δεύτερος μήνας της χρονιάς, οπότε κι όλοι οι υπόλοιποι μήνες μεταπήδησαν δύο επιπλέον θέσεις από την αρχική τους τοποθέτηση.
Λόγω της μοναδικής θέσεως που κατείχε ο εν λόγω μήνας στο δωδεκάμηνο, ως τελευταίος μήνας δηλ., έχει εμπλακεί και στους μαθηματικούς υπολογισμούς των ημερολογίων. Πιο συγκεκριμένα: Ως τελευταίος μήνας μπορούσε να συμπληρώσει όσες μέρες χρειαζόταν για να κλείσει η χρονιά σωστά και για τούτο τύχαινε να είναι λειψός με 28 συνήθως ημέρες.
Ο Ιούλιος Καίσαρ καθόρισε η χρονιά να αποτελείται από 365 ημέρες συν ένα τέταρτο της ημέρας. Αργότερα αποφάσισε για προφανή ευκολία, δίσεκτο έτος να είναι αυτό που η έκτη Φεβρουαρίου θα υπολογίζεται δύο φορές – από δω και η ονομασία δίσεκτο – και τούτο επαναλαμβάνεται κάθε 4 χρόνια. Στη συνέχεια η σύνοδος της Νίκαιας αφ’ενός αποδέχτηκε αυτή τη διευθέτηση, αφ’ετέρου αποφάσισε δίσεκτα έτη να είναι όσα διαιρούνται ακριβώς με το τέσσερα, κάθε δε περίσσια ημέρα να προστίθεται ως η 29η στο τέλος του Φεβρουαρίου, αντί ο μήνας να έχει δύο ημέρες με την ίδια ημερομηνία 6.
Το περιεχόμενο του Φλεβάρη είναι πρώτα από όλα – και αυτό είναι κοινό για όλους τους ελληνικούς τόπους – το μήκος του. Είναι ο μήνας ο Κουτσός, ο Κούντουρος και Κούτσουρος, δηλαδή με κομμένη ουρά, όπως τον λένε στον Πόντο, Κουτσούκης ή Μικρός ή Κούτσουλος, όπως τον λένε στην Κύπρο και φυσικά ο Κουτσοφλέβαρος.
Ο Φλεβάρης κι αν φλεβίσει καλοκαίρι θα μυρίσει,
μα κι αν τύχει και θυμώσει, μες στο χιόνι θα μας χώσει.
Για τον άστατο καιρό, ο Φλεβάρης λέγεται επίσης και Μεθυσμένος γιατί δεν ξέρει τι κάνει, τι του γίνεται-Στην Κύπρο λένε την εξής παράδοση: Κάποτε, λέει, που η παραγωγή του κρασιού ήταν μικρή οι μήνες Γενάρης, Φλεβάρης και Μάρτης συμφώνησαν να ενώσουν σε ένα πιθάρι το κρασί τους και να το χρησιμοποιήσουν από κοινού. Ο Φλεβάρης, που είχε βάλει πρώτος το κρασί στο πιθάρι, τρύπησε το κάτω μέρος για να τραβήξει το δικό του κρασί, χωρίς να ρωτήσει τους άλλους, και τράβηξε και το δικό τους μερίδιο. Για τιμωρία τότε ο Γενάρης και ο Μάρτης του αφαίρεσαν από μια μέρα κι έτσι απόμεινε με 28.
Για τις αγροτικές δουλειές ο Φλεβάρης είναι ο μήνας των αμπελιών. Τότε γίνεται το κλάδεμα, το καθάρισμα και το τσάπισμα των αμπελιών και τότε βάζουνε και καταβολάδες, όπως λένε, δηλαδή, φυτεύουν αμπέλια, εκτός κι αν είναι δίσεχτος, τότε δεν φυτεύουν. Γιαυτό του το περιεχόμενο ο Φλεβάρης ονομάζεται σε ορισμένα μέρη, όπου είναι ανεπτυγμένη η αμπελουργία, κλαδευτής.
Την πρώτη του μήνα γιορτάζεται ο Άγιος Τρύφωνας, ο οποίος είναι και ο προστάτης των αμπελουργών. Μετά το εκκλησίασμα, με τον αγιασμό οι γεωργοί ραντίζουν τ’αμπέλια και τα χωράφια και σε μερικά μέρη ο παπάς γυρίζει τους αμπελώνες και τους αγιάζει, ξορκίζοντας τα βλαβερά των αμπελιών. Σύμφωνα με το συναξάρι του, ο άγιος Τρύφωνας ήτανε βοσκός και γιάτρευε όλες τις αρρώστιες και έδιωχνε τους δαίμονες. Θεωρείται ως ο κατεξοχήν προστάτης των χωραφιών, των αμπελιών και των κήπων από τους κινδύνους που τα απειλούν.
Στο χωριό Βρυσικά του Διδυμότειχου, την ημέρα του αγίου Τρύφωνα, κάθε αμπελουργός πήγαινε στο αμπέλι του μετά την απόλυση της εκκλησίας, έκοβε τρεις βέργες και, πριν αρχίσει το κλάδεμα ρωτούσε – πού είσαι αϊ Τρύφωνα; Και απαντούσε μόνος του, τάχα πως απαντούσε ο άγιος : εδώ είμαι, αλλά απ΄τα σταφύλια δεν φαίνομαι.
Την ημέρα της γιορτής δεν δούλευε κανείς. Οι γεωργοί της Αιτωλίας κρατάνε την αργία του Τρύφωνα για το «ποντίκι» όπως λένε. Γιατί αν τη χαλάσεις το ποντίκι δεν σ’αφήνει σακάλευρο για σακάλευρο. Κόβει σακούλια, ρούχα, δισάκια, ότι βρει. Στην Ηλεία οι αμπελουργοί αποφεύγουν να πιάσουν κλαδευτήρι γιατί όποιος το κάνει σίγουρα θα τραυματιστεί. Κάποιος που μαγάρισε τη μνήμη του Αϊ τρύφωνα και δούλεψε, έκοψε με το κλαδευτήρι τη μύτη του.
Μια άλλη γιορτή, τώρα του Φλεβάρη, που συνδέεται με τις αγροτικές γιορτές επίσης, είναι της Υπαπαντής στις 2 του μήνα. Σε ορισμένα μέρη, λ.χ. στην Κω, στα Δωδεκάνησα, τότε, της Υπαπαντής, αρχίζουν οι διολιές και τριολιές, όπως λένε δηλαδή το δεύτερο και το τρίτο όργωμα των χωραφιών, για να φυτέψουν τα ψιμικά. Ψιμικά είναι οι όψιμες καλλιέργειες, πατάτες, φασόλια ρεβίθια και τα κηπευτικά. Της Υπαπαντής μαντεύονται επίσης για τον καιρό. Στην Ηλεία λένε «αν της Υπαπαντής δεν φανεί ήλιος, θα βρέχει σαράντα μέρες, αν φανεί θα ρθεί καλή χρονιά. Στη Μυτιλήνη λένε ότι «ότι καιρό θα κάνει της Υπαπαντής, τον ίδιο καιρό θα κάνει και 40 μέρες ύστερα». Στην Κεφαλλονιά λένε «καλοκαιριά τση Παπαντής, Μαρτιάτικος χειμώνας» και «Παπαντούλα χιονισμένη, και τ’αμπάρια γιομισμένα».
Στις τρεις του Φλεβάρη γιορτάζει ο άγιος Συμεών, ο αϊ Συμιός, όπως λέει ο λαός, το όνομα του που παρετυμολογήθηκε από το ρήμα σημειώνω, σημειωμένος, έδωσε αφορμή σε μια περίεργη πρόληψη για τις έγκυες γυναίκες. Την ημέρα της γιορτής του αϊ Συμιού οι έγκυες παίρνουν χίλιες προφυλάξεις μην τύχει και κάνουν καμιά δουλεία και βγει το παιδί τους σημειωμένο, δηλαδή με κουσούρι.
