Ο Μάρτης, τρίτος μήνας του έτους στο ημερολόγιό μας ονομάστηκε προς τιμή του ρωμαϊκού θεού Mars του Άρη δηλαδή του θεού του πολέμου.
Η παλιότερη ρωμαϊκή ονομασία του Μάρτη ήταν Primus δηλαδή πρώτος μήνας. Ήταν ο πρώτος μήνας του ρωμαϊκού έτους, που ήταν πρώτα δεκάμηνο. Αλλά ήδη πολύ νωρίς, στις αρχές κιόλας της Ρωμαϊκής ιστορίας, ο Ρωμύλος, ο ιδρυτής της Ρώμης τον μετονόμασε σε Μάρτη, επειδή αυτόν τον μήνα της άνοιξης οι Ρωμαίοι άρχιζαν τις πολεμικές επιχειρήσεις τους. Ο Νουμάς ο Πομπίλιος, που ήταν από τους διαδόχους του Ρωμύλου, μεγάλος νομοθέτης, συμπλήρωσε το δεκάμηνο σε δωδεκάμηνο, το εξάρτησε από τον Ήλιο και ο ίδιος ίσως, μετάθεσε την αρχή του έτους στον μήνα Ιανουάριο, δηλαδή στην περίοδο της χειμερινής τροπής του Ήλιου. Ωστόσο και μετά την μετάθεση αυτή, η πρώτη Μαρτίου εξακολουθούσε να θεωρείται πρωτοχρονιά για τους Ρωμαίους. Έτσι έχουμε τρείς πρωτοχρονιές στο Ρωμαϊκό έτος που δηλώνουν τις αντίστοιχες τομές στην Ρωμαϊκή ιστορία : α) 1η Μάρτη – αρχή των πολεμικών επιχειρήσεων β) 1η Ιανουαρίου αρχή ηλιακού έτους και γ) 1η Σεπτεμβρίου αρχή λογαριασμού για την συγκομιδή των φόρων από τους υπηκόους. Η πρώτη του Μάρτη ήταν για τους Ρωμαίους αργία και ήταν η γιορτή του Αρμιλλούστριου (εξαγνισμός των όπλων, μέτρα για την υγεία).
Τον Μάρτη ο λαός, ιδιαίτερα από την αρχαιότητα ως σήμερα σε όλη την περιοχή της ανατολικής Μεσογείου, με την αρχή της Άνοιξης προσπαθεί να αποτρέψει το κακό και γνωστό είναι το έθιμο του Αποδιοπομπαίου Τράγου (φράση για τον άνθρωπο που τον διώχνουν από παντού ή τον επιρρίπτουν ευθύνες). Τι ήταν ο αποδιοπομπαίος τράγος; Φορτώνουν υποτίθεται σ’ ένα τράγο όλα τα κακά, όλες τις αμαρτίες και τις δυστυχίες της κοινότητας και μετά δέρνοντάς τον, τον βγάζουν έξω από τα όρια της πόλης ή του χωριό, τον αποπέμπουν. Έτσι πιστεύουν πως αποδιώχνουν το κακό. Οι άνθρωποι στην κρίσιμη αρχή της άνοιξης για την ασφάλεια τους νοιώθουν ότι πρέπει να κάνουν κάτι, είναι αρχή για δράση και για μαγικές πράξεις έτσι διώχνουν τον τράγο για να φύγει το κακό και να επέμβουν στις βουλές της φύσης ή της τύχης.
Στην Ήπειρο τον Μάρτη τον λένε Ανοιξιάτη γιατί είναι η αρχή της Άνοιξης. Στις 25 του Μάρτη έχουμε ισημερία αρχίζει να ζεσταίνει λίγο λίγο και η φύση βλασταίνει.
Ο ερχομός της άνοιξης συνδέεται με την επιστροφή των χελιδονιών. Την πρώτη Μαρτίου τα παιδιά στα χωριά γυρνούσαν από σπίτι σε σπίτι μ ένα ξύλινο χελιδόνι στολισμένο και τραγουδούσαν τα χελιδονίσματα.
Παραθέτουμε ένα χελιδόνισμα από το χωριό Αγόριανη Παρνασσού: Το ίδιο το χελιδόνι λέει :
«-Αφ’κα σύκα και σταφύλια και στ’αλώνι θημωνίτσα,
κι ήρθα πίσω κι ηύρα φύτρα, φύτρα, φύτρα, φύτρα, φύτρα».
Πέντε φορές λένε φύτρα – σαν ξόρκι, σαν να θέλουν με την επανάληψη της λέξης να προκαλέσουν τη βλάστηση.
Σε άλλα μέρη το χελιδόνισμα είναι μεγαλύτερο τραγούδι και παρουσιάζει εκπληκτική ομοιότητα με χελιδόνισμα που μας σώθηκε από τον αρχαίο συγγραφέα Αθήναιο. Είναι σαφές ότι τα χελιδονίσματα έχουν αρχαίες καταβολές.
Στην Θράκη, την πρώτη του Μάρτη στην περιοχή της Ραιδεστού, σπάζουνε στην αυλή, λαγήνια, κουτρούλια και λένε:
«Όξω ψύλλοι και κοριοί, μέσα γεια, μέσα χαρά, έμπα καλόχρονε, έβγα κακόχρονε».
Στα Φάρασα της Καππαδοκίας, οι νοικοκυρές, πρωί πρωί την πρώτη του Μάρτη έπαιρναν μια χούφτα στάχτη απ’το δικό τους σπίτι, την πετούσαν στα άλλα σπίτια και έλεγαν: “Ο Μάρτης σε μας, οι ψύλλοι σε σας”.
Ο Μάρτης προοιωνίζει την κάψα του καλοκαιριού γι’αυτό και τα κορίτσια φοράνε γύρω από τον καρπό του χεριού τους την πρώτη του Μάρτη μια κόκκινη και άσπρη κλωστή που την λένε Μάρτη. Τον φορούσαν ώσπου να βγει ο μήνας κι όταν το έβγαζαν από το χέρι τον κρεμούσαν στις τριανταφυλλιές, για να κοκκινίσουν τα μάγουλα τους ή τον τυλίγανε σε μια πετρούλα και τον βρέχανε στο πηγάδι για να ‘ναι δροσερές. Τέλος τον βάζανε στην λαμπάδα της Ανάστασης για να καεί.
Το κατεξοχήν περιεχόμενο του Μάρτη είναι ο άστατος καιρός. Γιαυτό και τον είπαν πεντάγνωμο:
“Ο Μάρτης ο πεντάγνωμος, εφτά φορές εχιόνισε, και πάλι το μετάνιωσε και δεν εξαναχιόνισε”.
Τον λένε και γδάρτη γιατί τελειώνουν τότε τα αποθέματα των δημητριακών. Ο Μάρτης δεν έχει μέτρο μια γελάει μια κλαίει
Αιτία του για αυτήν την αστάθεια ο λαός πιστεύει είναι η ιδιωτική του ζωή. Στα Λακκοβίκια της Μακεδονίας λένε πως ο Μάρτης έχει δύο γυναίκες, μια καλή και ανοιχτόκαρδη και μια σκουντουφλιάρα που πάντα κλαίει. Όταν πάει στην γελαστή ο καιρός γίνεται καλός όταν πάει στην άλλη ο καιρός χαλάει.
Η ευεργετική δύναμη που κλείνουν μέσα τους οι ανοιξιάτικές βροχές και ο ζεστός ήλιος που γονιμοποιεί την φύση και την κάνει να βλασταίνει, εντοπίζεται και μορφοποιείται σε δύο κυρίως γιορτές του μάρτη: των αγίων Σαράντα Μαρτύρων, στις 9 και του Ευαγγελισμού, στις 25.
Ανήμερα των αγίων Σαράντα οι νοικοκυρές πιστεύουν πως ότι φυτέψεις πιάνει. Αυτή την ημέρα οι νοικοκυρές κάνουν τηγανίτες, που τις περιχύνουν με πετιμέζι ή σιρόπι και τις μοιράζουν στους γείτονες, τους συγγενείς και φίλους λέγοντας:
«Σαράντα φας, σαράντα πιεις, σαράντα δώκεις για την ψυχή σου, σαράντα δέντρα φύτεψε να τάχεις λεημοσύνη».
Σε άλλα μέρη βάζουν τα λασάνια (σπορεία για τις ντομάτες και τις πιπεριές), αλλού σπέρνουν βασιλικό και αλλού μεταξόσπορο.
Επίσης σε πολλά μέρη την ημέρα αυτή εντοπίζονται οι μαγικές συνήθειες για την αποφυγή των φιδιών και των άλλων μαμουδιών.
Η γιορτή του Ευαγγελισμού είναι η πιο μεγάλη γιορτή του Μάρτη γιαυτό σε ορισμένα μέρη ο μήνας ονομάζεται Βαγγελιώτης. Την ημέρα αυτή τα αντρόγυνα πρέπει πολύ να προσέχουν γιατί είναι μεγάλη αμαρτία η γυναίκα να πιάσει παιδί. Αυτή είναι η μέρα του Θεού, λένε, και το παιδί που γεννιέται Χριστούγεννα δεν προκόβει. Σε πολλά μέρη πιστεύουν μάλιστα πως τα παιδιά που πιάστηκαν του Ευαγγελισμού, γίνονται καλικαντζαράκια, τόση μεγάλη γιορτή είναι η γιορτή, έλεγαν στην Σωζόπολη, που ούτε τα χελιδόνια κάνουν φωλιές. Επειδή ακριβώς είναι μεγάλη γιορτή, μολονότι πέφτει στην νηστεία της Μεγάλης Σαρακοστής, επιτρέπεται να φάνε ψάρι.
Αλλά η σημαντικότερη σημασία της γιορτής του Ευαγγελισμού είναι αυτή που συνδέεται με την γεωργία, με την ευόδωση της σποράς, που τώρα αρχίζει πια να πρασινίζει και να ψηλώνει. Σ’ ένα χωριό της Λέσβου, τ’ Ανεμώτια λένε πως την ημέρα αυτή η σπορά «φ’τά» (φτύνει) τη γη κι ανεβαίνει απάνω και πρασινίζει ο κόσμος.
Στο Πλωμάρι λένε πως του Ευαγγελισμού θα σκύψουν τα σπαρτά να φιλήσουν τη μάνα τους τη γη, γιατί ετοιμάζονται να φύγουν από την αγκαλιά της. Τότε η μάνα τους του λέει: «Μην πικραίνεστε, παιδιά μου, κι αυτούς που θα σας φάνε (δηλαδή τους ανθρώπους) θα τους φάω εγώ πάλι όλους».
Σε μια παράδοση από την Χίο, που την δημοσίευσε ο Νικόλαος Πολίτης στο μεγάλο του έργο, τις Παραδόσεις, η σχέση αυτή ανάμεσα στην γη, τα σπαρτά και τους ανθρώπους, διατυπώνεται πολύ όμορφα: Την ημέρα του Ευαγγελισμού, έλεγαν στην Χίο, τα στάχια σκύβουν και φιλούν τη γη, την αποχαιρετούν και λένε: «Έχε γεια, μανούλα μου, και πα ‘ μας φαν’ οι λύκοι» και η γη τα χαιρετάει κι εκείνη και λέει:
«Εσάς οι λύκοι τρώγου σας, μα εγώ τρώγω του λύκους».
Η λαϊκή σοφία στο αποκορύφωμα της !!!!!!!
Γράφει ο Γιάννης Τσιαμήτρος
(εκπαιδευτικός χοροδιδάσκαλος)
πηγή zaliosparadosi.blogspot.gr
ΚΑΛΟ ΜΗΝΑ ΝΑ ΕΧΟΥΜΕ !
