Γνωρίστε τους Τσιγγάνους
Επιμέλεια παρουσίασης :Γ.Πυλαρινός
ΑΛΛΑ ΟΝΟΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΟΜ
Rom,Roma, Τσιγγάνοι,Αθίγγανοι,γύφτοι,Σίντηδες (ΕΛΛΑΔΑ)
Τσινγιάν,Τσιγγάν (ΤΟΥΡΚΙΑ, ΒΟΥΛΓΑΡΙΑ, ΣΕΡΒΙΑ, ΡΟΥΜΑΝΙΑ, ΟΥΓΓΑΡΙΑ)
Τσίγγαρι (ΙΤΑΛΙΑ)
Τσιγγόϊνερ (ΓΕΡΜΑΝΙΑ)
Γκιτάνος (ΙΣΠΑΝΙΑ,ΠΟΡΤΟΓΑΛΙΑ)
Αιγκυπτενάρεν (ΟΛΛΑΝΔΙΑ)
Τζίπσι (ΑΓΓΛΙΑ,ΑΜΕΡΙΚΗ)
Αυγίτ (ΑΛΒΑΝΙΑ)
Βοημοί-Βohemiens (ΓΑΛΛΙΑ)
ΟΝΟΜΑΤΑ ΠΟΥ ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΟΥΝ ΟΙ ΡΟΜ ΜΕΤΑΞΥ ΤΟΥΣ
· Μελελέ (Λαός μαύρος)
· Καλέ
· Μανούχ (άνθρωπος)
· Σίντε
ΙΣΤΟΡΙΑ
Πιθανότατα η πρώτη ιστορική αναφορά για τους Ρόμ (Τσιγγάνους) γίνεται από τον Ηρόδοτο που αναφέρει τον λαό των “Σιγύνων”. Πριν ακόμη από την άλωση της Κωνσταντινούπολης , πυκνές ομάδες της νομαδικής αυτής φυλής είχαν αρχίσει να περιτρέχουν τη Θράκη,τη Μακεδονία και στη συνέχεια τις χώρες της Κεντρικής Ευρώπης. Οι πρώτες ειδήσεις που αναφέρονται στη διασπορά τους στις Ευρωπαϊκές χώρες χρονολογούνται από το 1417 μ.χ. όταν πολυάριθμες ομάδες των Ρόμ εμφανίσθηκαν στη Γερμανία. Οι τότε χρονογράφοι τους περιγράφουν με το όνομα “Τσιάνοι”.Ζούσαν σε σκηνές και περνούσαν μια πολύ σκληρή ζωή. Δεν είχαν -κατά τους χρονογράφους-πατρίδα ούτε θρησκεία , αλλά βεβαίωναν ότι ήταν χριστιανοί. Είχαν αρχηγούς που ήταν έφιπποι και καλοντυμένοι σε αντίθεση με τους υπόλοιπους , που στην πλειοψηφία τους βάδιζαν σαν μπουλούκι και κυρίως ξυπόλυτοι. Από το 1417 μέχρι το 1430 εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη Γερμανία αλλά και στις Ευρωπαϊκές χώρες. Εμφανίζονται στην Ευρώπη χρονολογικά ως εξής:
1418 : Ελβετία
1422 : Ιταλία
1427 :Γαλλία
1433 : Δανία
1445 : Ισπανία – Εκεί υπήρχαν ήδη συγγενικά φύλλα.
1500 : Αγγλία
ΔΙΩΓΜΟΙ ΑΠΟ ΤΟ 1500 ΕΩΣ ΤΟ 1800
¨ Μερικά χρόνια μετά το 1500 μ.χ. σε όλες τις χώρες της Ευρώπης ακολουθεί γενικός διωγμός των Τσιγγάνικων φυλών. Πολλοί σκοτώνονται αμείλικτα με τη δικαιολογία ότι ανήκουν σε καταραμένη φυλή. Οι κυριότερες δικαιολογίες για τους διωγμούς αυτούς ήταν : ιεροσυλία , αρπαγή νηπίων , ανθρωποθυσίες , ανθρωποφαγία.
¨ Οι διωγμοί κράτησαν 200 περίπου χρόνια .Πολλές φυλές εξοντώθηκαν. Αρκετοί αναγκάστηκαν να γίνουν δουλοπάροικοι ή συγχωνεύθηκαν με τους πληθυσμούς των διαφόρων χωρών.
¨ Παρά τους διωγμούς αρκετές φυλές κατάφεραν να διασωθούν και να επιβιώσουν και συνέχισαν τις περιπλανήσεις τους στα διάφορα κράτη της Ευρώπης.
ΠΡΟΣΩΡΙΝΟ ΣΤΑΜΑΤΗΜΑ ΤΩΝ ΔΙΩΓΜΩΝ ΑΠΟ ΤΟ 1800
Μετά το 1800 η θέση των Ρόμ αρχίζει να βελτιώνεται. Οι χώρες που τους μεταχειρίστηκαν με περισσότερο καλή διάθεση ήταν η Αγγλία , η Ουγγαρία , η Σερβία και η Ρουμανία.
. Στην Αγγλία δημιουργήθηκαν Εταιρείες που ασχολήθηκαν με τα ήθη και τα έθιμα των Ρόμ.
. Στην Ουγγαρία πολλοί συγχωνεύθηκαν με τους ντόπιους. Όσοι διατήρησαν τα νομαδικά έθιμά τους επιδόθηκαν στην αξιοποίηση των έμφυτων ταλέντων της φυλής που είναι η Μουσική και ο χορός. Αναδείχθηκαν πάμπολλοι σπουδαίοι μουσικοί με αγαπημένο τους όργανο το βιολί. Η Ουγγαρέζικη και η Ρουμάνικη λαϊκή μουσική τους οφείλει πολλά.
. Στην Τουρκία και γενικά στις χώρες της τότε Τουρκικής Αυτοκρατορίας (όπως στην Ελλάδα) πιστεύεται ότι οι Ρόμ καλλιέργησαν την τέχνη του Καραγκιόζη. Λέγεται ότι ο χαρακτήρας του Καραγκιόζη απεικονίζει έναν τυπικό Ρόμ.
. Η βασιλική δυναστεία των Καραγεώργηδων της Σερβίας θεωρείται ότι έχει καταγωγή Ρόμ.
¨ Από τον Α΄Παγκόσμιο πόλεμο η θέση των Ρόμ αρχίζει να γίνεται όλο και δυσκολότερη. Οι περισσότερες χώρες τους θεωρούν ανεπιθύμητους , τους θέτουν σοβαρά εμπόδια και περιορισμούς. Οι περιπλανήσεις τους περιορίζονται. Τα νεότερα κυρίως μέλη της φυλής προσπαθώντας να προσαρμοσθούν και να επιβιώσουν αφομοιώνονται και επιζητούν μόνιμη στέγη.
¨ Κατά τα χρόνια του μεσοπολέμου οι διωγμοί συνεχίζονται.
¨ Στη Γερμανία οι Ρόμ διώκονται από το χιτλερικό καθεστώς σκληρότερα και από τους Εβραίους.
¨ Παρόμοιοι διωγμοί γίνονται σε βάρος τους στην φασιστική Ισπανία του Φράνκο.
¨ Στην Αγγλία και στη Ρωσία απαγορεύονται οι μετακινήσεις τους.
¨ Στην Ουγγαρία μέχρι το 1950 περίπου απαγορεύονται επίσης οι μετακινήσεις τους και οι Ρόμ εθιμοτυπικά και μόνο μία φορά το χρόνο περιφέρουν τις οικοσκευές τους στην αυλή του σπιτιού τους.
¨ Γενικά όπου οι Ρόμ σταμάτησαν τη Νομαδική ζωή , χρησιμοποιούνται σαν εργάτες στις διάφορες βιομηχανίες.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Ο Ελληνικός λαός έχει συνηθίσει την παρουσία των Ρόμ από τα παλιά χρόνια. Οι Ρόμ μόλις πρωτοπάτησαν το πόδι τους στην Ευρώπη συνάντησαν την Ελληνική γλώσσα που κυριαρχούσε τότε. Συνέπεια του γεγονότος αυτού είναι ότι πάρα πολλά στοιχεία της Ελληνικής ενσωματώθηκαν στις διαλέκτους των Ρόμ. Στην Ελλάδα κατά το παρελθόν ασχολήθηκαν με τη σιδηρουργία κυρίως. Ακόμη οι Έλληνες αποκαλούν “γύφτους” τους σιδεράδες. Άλλες τέχνες που ανέπτυξαν οι νομάδες και για τις οποίες έγιναν συμπαθείς στους Έλληνες είναι η ανταλλαγή κυρίως ζώων και η Μουσική .Σήμερα αλλά και στο παρελθόν έχουν αναδειχθεί και έχουν γίνει διάσημοι στο χώρο του λαϊκού τραγουδιού κυρίως πάρα πολλοί ¨Έλληνες Ρόμ. Οι “τσιγγάνοι” χρησιμοποιήθηκαν σε πάρα πολλές περιπτώσεις σαν ιδανικοί εκτελεστές Δημοτικών τραγουδιών. Τα όργανα που αγαπούν είναι κυρίως το κλαρίνο και τα κρουστά. Σε πολλές παραδοσιακές εκδηλώσεις και τοπικά πανηγύρια μετέχουν ενεργά σαν οργανοπαίχτες. Χαρακτηριστικά είναι τα παραδείγματα του Τυρνάβου (Μπουρανί) , της Κατερίνης (Περπερίτσα), Βαρθολομιού (Μπούλες). Γενικότερα και σε ολόκληρη την Ελλάδα στον εορτασμό της Πρωτομαγιάς και της Καθαρής Δευτέρας , θα δούμε πολλές Ρόμ “κομπανίες” να προσφέρουν τη χαρά στους πανηγυριώτες έναντι συνήθως μικρής αμοιβής. Βεβαίως πάρα πολλοί Ρόμ έχουν σταματήσει τη νομαδική ζωή σήμερα και στην Ελλάδα. Κυριότερες σήμερα ασχολίες τους είναι :
¨ Το εμπόριο κυρίως στις λαϊκές αγορές
¨ Η προσφορά εποχιακής εργασίας (Καρπούζι , βαμβάκι κλπ)
¨ Η Μουσική
ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ
· Τσιγγάνικος γάμος : Είναι το χαρακτηριστικότερο έθιμο.
Οι Ρόμ γλεντούν για μέρες στο γάμο.
Τα “κεράσματα”,είναι ανάλογα με την οικονομική κατάσταση των οικογενειών που είναι καλεσμένες αλλά και των οικογενειών του γαμπρού και της νύφης.
Αποκορύφωμα του γλεντιού είναι η πανηγυρική επίδειξη στους καλεσμένους,του “σεντονιού”,που είναι η απόδειξη της εντιμότητας της νύφης.
Κάνουν κουμπαριές με ανθρώπους που εκτιμούν και σέβονται.
· Κάθε ομάδα έχει το δικό της αιρετό άρχοντα που εκλέγεται συνήθως δια βοής. Οι ομάδες συνδέονται μεταξύ τους με διάφορες σχέσεις κυρίως οικογενειακές. Ο αιρετός άρχοντας έχει και δικαστική εξουσία. Συνήθως εκπροσωπεί την ομάδα απέναντι στις αρχές της χώρας που ζει η ομάδα.
· Κατά το παρελθόν η κοινωνική διάρθρωση της ομάδας είχε μητριαρχικό χαρακτήρα. Μερικοί συγγραφείς ισχυρίζονται ότι αυτό το στοιχείο αποτελεί σοβαρή ένδειξη για την ινδική καταγωγή της φυλής. Σήμερα η μητριαρχία τείνει να εκλείψει.
ΘΡΗΣΚΕΙΑ
Οι Ρόμ χαρακτηρίζονται από μεγάλη προσαρμοστικότητα στο θέμα της θρησκείας .Οι μελετητές αναφέρουν ότι πιθανώς παλιότερα η ηλιολατρεία ήταν η θρησκεία τους. Σήμερα οι διάφορες φυλές είναι πιστές στο θρήσκευμα της χώρας που κατοικούν.
· Στην Κρήτη αναφέρονται ως Χριστιανοί ορθόδοξοι από το 1832.
· Στη Δυτική Ευρώπη αναφέρονται ως καθολικοί.
· Η Ρωμαϊκή Εκκλησία αναφέρει ονόματα ιερέων , μοναχών και κάποιου Καρδιναλίου με τσιγγάνικη καταγωγή.
· Στη Ρουμανία υπάρχουν ιερείς ορθόδοξοι τσιγγάνοι.
· Στη Γαλλία οι τσιγγάνοι τιμούν την Αγία Σάρρα που τη θεωρούν Τσιγγάνα και προστάτρια της φυλής τους.(24-25 Μάη)
· Στην Πολωνία οι Ρόμ τιμούν ιδιαίτερα την εικόνα της Παναγίας της Τσεστοχόβας που το πρόσωπό της είναι μελαψό.
· Στην Τουρκία οι περισσότεροι είναι Μουσουλμάνοι.
Μια και οι Ρομ δεν έχουν γραπτή γλώσσα , υπάρχει μεγάλη δυσκολία στην καταγραφή διατήρηση και μελέτη του γλωσσικού τους ιδιώματος. Οι διάφορες ομάδες μιλούν ιδιώματα που έχουν αρκετά μεγάλη σχέση μεταξύ τους και συναπαρτίζουν αυτό που αποκαλείται “τσιγγάνικη διάλεκτος”. Συνήθως χρησιμοποιείται μεταξύ τους σαν συνθηματική γλώσσα. Στις επαφές τους με τους ντόπιους χρησιμοποιούν τη γλώσσα του τόπου που διαμένουν.
ΚΥΡΙΟΤΕΡΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΦΥΛΕΣ ΕΙΝΑΙ ΤΩΝ:
· Μπράγκηδων
· Ρουντάρων
· Καραγιανναίων
· Γκαβιέρων
· Χαλδούπηδων
· Καλπαζάνηδων
· Γιαβούζηδων
· Τσικληρήδων
ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΑ ΕΠΩΝΥΜΑ
· Σάτρας
· Τσιλιγγιρής
· Νταλίπης
· Καραχάλιος
· Μαλαντρίνος
· Νάτσος
· Σαρπουνιάς
ΚΥΡΙΟΤΕΡΑ ΣΧΕΤΙΚΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ
· Ατσιγγανόκαστρο (Σύρος)
· Γυφτόκαστρο (Αττική , Μεσολόγγι)
· Γύφτισσα (Αίγιο , Μακεδονία)
· Κατσιβελιανά (Κρήτη)
· Γυφτοζάγορα (Ήπειρος)
ΜΕΓΑΛΟΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΟΙ ΠΟΥ ΕΜΠΝΕΥΣΘΗΚΑΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΤΣΙΓΓΑΝΙΚΗ ΠΑΡΑΔΟΣΗ
· ΛΙΣΤ (Ουγγρική Ραψωδία)
· ΜΠΕΤΟΒΕΝ ,ΣΟΥΜΠΕΡΤ
· ΜΙΓΚΕΛ ΘΕΡΒΑΝΤΕΣ (Γυφτοπούλα)
· ΟΥΩΛΤΕΡ ΣΚΩΤ
· ΠΡΟΣΠΕΡ ΜΕΡΙΜΕ (Κάρμεν)
· ΖΑΝ ΡΙΣΠΕΝ
· Γ.ΒΙΖΥΗΝΟΣ
· Α.ΠΑΠΠΑΔΙΑΜΑΝΤΗΣ (Η Γυφτοπούλα)
· Γ.ΔΡΟΣΙΝΗΣ
· Κ.ΠΑΛΑΜΑΣ (Δωδεκάλογος του Γύφτου)
ΣΠΟΥΔΑΙΟΤΕΡΑ ΕΡΓΑ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΗΘΗ-ΕΘΙΜΑ-ΚΑΤΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΡΟΜ
· Π.ΜΠΑΤΑΓΙΑΡ (ΠΕΡΙ ΤΗΣ ΕΜΦΑΝΙΣΕΩΣ ΚΑΙ ΕΞΑΠΛΩΣΕΩΣ ΤΩΝ ΒΟΗΜΩΝ ΑΝΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗΝ -1844)
· ΓΚΡΕΛΜΑΝ (ΟΙ ΤΣΙΓΓΑΝΟΙ )
· Α.ΠΑΣΠΑΤΗΣ (ΜΕΛΕΤΗ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΤΣΙΓΓΑΝΩΝ ΚΑΙ ΤΗΣ ΓΛΩΣΣΗΣ ΑΥΤΩΝ -Εκδ.ΠΑΝΔΩΡΑ 1857)
ΑΠΟΨΕΙΣ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ-ΜΕΛΕΤΗΤΩΝ
· Μια άποψη που αναπτύσσεται αφορά τον ανέμελο χαρακτήρα των νομάδων Ρόμ , την αγάπη τους για τη Μουσική και το χορό , την άρνηση του δεσίματος του ανθρώπου με τη γη και γενικότερα την ιδιοκτησία. Πολλοί ποιητές εμπνεύσθηκαν από αυτά τα χαρακτηριστικά και έγραψαν μεγάλα έργα .Τσιγγάνοι αλλά και ντόπιοι σφάζονται για τα μαύρα μάτια της τσιγγάνας. Πανέμορφα κυρίως Ισπανικά τραγούδια στο ρυθμό της γλυκύτατης κιθάρας υμνούν την τσιγγάνα Μαρία. Το φλαμένκο αναδείχνει σπουδαίους Τσιγγάνους Ισπανούς καλλιτέχνες. Τα Ουγγαρέζικα βιολιά συνοδεύουν το χορό του πανέμορφου Τσιγγάνικου ζευγαριού κάτω από τα άστρα και δίπλα στη ρόδα του κάρου. Ο Κώστας Χατζής και ο Μανώλης Αγγελόπουλος τραγουδούν υπέροχα Ελληνικά λαϊκά τραγούδια με μεγάλη ευαισθησία.
· Μία άλλη άποψη στέκεται κριτικά -αυστηρά ίσως – απέναντι στα ήθη και έθιμα των νομάδων.Αυτή η άποψη δεν μπορεί να συγχωρήσει την ανέμελη στάση των Τσιγγάνων μπροστά στη ζωή. Την θεωρεί ανεύθυνη και επιπόλαιη. Ανάμεσα στα πραγματικά ελαττώματα μερικών Τσιγγάνων επιλέγει και καυτηριάζει μερικά όπως η ενασχόληση πολλών γυναικών τσιγγάνων με τη χαρτομαντεία .Η νομαδική ζωή θεωρείται περίπου ως αλητεία. Αποτέλεσμα τέτοιων περιστατικών πολλοί καυγάδες και διώξεις που επικαλούνται κλοπές , διαρρήξεις , απάτες κλπ. Φυσικά πολλές φορές διογκώνονται κάποια γεγονότα και καλλιεργείται ένας έρπων απαράδεκτος ρατσισμός.
Η ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΗ ΓΙΟΡΤΗ ΤΩΝ ΡΟΜ
Είναι η γιορτή της Άνοιξης. Η προέλευσή της είναι Ελληνική. Γιορτάζεται από 23 Απρίλη μέχρι 1 Μάη σε όλη την Ευρώπη.
