“Είμαστε όλοι μας παιδιά του Σύμπαντος που αποτελούμαστε από χημικά στοιχεία τα οποία γεννήθηκαν στους πυρήνες των άστρων και στις θεαματικές αστρικές εκρήξεις των σουπερνόβα που δημιούργησαν και τα ανώτερα χημικά στοιχεία πάνω από τον σίδηρο. Κι αν θέλετε κατά κάποιον τρόπο να ακουμπήσετε, να ψηλαφίσετε, να πιάσετε στα χέρια σας το εσωτερικό ενός άστρου, δεν χρειάζεται να πάτε στον Ήλιο ή σε κάποιο άλλο άστρο. Αρκεί να χαϊδέψετε το πρόσωπό σας, κάποιο αντικείμενο δίπλα σας, ένα αγαπημένο σας πρόσωπο, να φάτε ένα σταφύλι ή ένα φρούτο…Είμαστε όλοι μας αστρόσκονη και κάποια μέρα θα ξαναγυρίσουμε στα άστρα. Κάποια μέρα θα υπάρξουν κι άλλοι κόσμοι, γεμάτοι με άλλα όντα, αστράνθρωποι σαν εμάς, που θα γεννηθούν από τις στάχτες ενός κάποιου άλλου πεθαμένου άστρου. Ενός άστρου που σήμερα το λέμε Ήλιο”.
Διονύσης Σιμόπουλος, από συνέντευξη στο ELNIPLEX
Ειδικά τώρα τον Αύγουστο, που ο ουρανός είναι συνήθως πεντακάθαρος, που μπορείτε να βρείτε στις εξοχές πολλά σκοτεινά σημεία, μακριά από την φωτορύπανση των μεγάλων πόλεων, καθίστε παρέες, κοιτάξτε τον ουρανό, βρείτε σχήματα, αναγνωρίστε αστέρια, πλανήτες και αστερισμούς, βρείτε τραγούδια γι’ αυτούς. Κάντε ένα βράδυ διαφορετικό.
O αστερισμός είναι μια ομάδα φωτεινών αστέρων που όταν τα ενώσεις με νοητές γραμμές σχηματίζουν μια εικόνα, σαν να παίζεις «ενώστε τις τελείες» στον ουρανό! Μολονότι πολλοί πολιτισμοί γνώριζαν τους αστερισμούς, ήταν οι αρχαίοι Έλληνες, και αργότερα οι ευρωπαϊκοί πολιτισμοί, που κατέγραψαν τους 88 επίσημους αστερισμούς οι οποίοι χρησιμοποιούνται σήμερα από τους επιστήμονες που μελετούν τα άστρα.
Οι επιστήμονες αυτοί ονομάζονται αστρονόμοι και οι αστερισμοί τους βοηθούν να προσανατολίζονται στον νυχτερινό ουρανό. Πίσω από το φως των αστεριών αναδεικνύονται ιστορίες με πλάσματα, πρόσωπα και πράγματα, τις οποίες οι άνθρωποι μοιράζονται εδώ και χιλιάδες χρόνια. Για παράδειγμα, ένας αστερισμός μπορεί να μας αφηγηθεί την ιστορία ενός πλοίου που ταξίδευε σε επικίνδυνες θάλασσες για να μεταφέρει διάφορους ήρωες οι οποίοι είχαν βαλθεί να αποκτήσουν έναν θησαυρό που κανένας δεν πίστευε ότι υπήρχε. Ένας άλλος αστερισμός απεικονίζει έναν δράκοντα ο οποίος στέκει φρουρός δίπλα σε μια μηλιά που χαρίζει την αθανασία σε όποιον δοκιμάσει τους καρπούς της. Οι αστερισμοί δεν έχουν να κάνουν μόνο με αστέρια αλλά και με αφηγήσεις.
Ο σχηματισμός αστεριών είναι ένα μικρό σχέδιο ή μια ομάδα αστέρων –συχνά, μα όχι πάντοτε, βρίσκεται εντός ενός γνωστού αστερισμού και αποτελεί τμήμα του–, η οποία δεν έχει επίσημα αναγνωριστεί από τη Διοίκηση Αεροπορικής Εκπαίδευσης (ΔΑΕ). Κάποιοι άνθρωποι νομίζουν ότι το Άροτρο είναι αστερισμός, στην πραγματικότητα όμως είναι σχηματισμός αστεριών και αποτελεί τμήμα της Μεγάλης Άρκτου. Δεν βλέπουν όλοι οι πολιτισμοί τους ίδιους αστερισμούς, συνεπώς τα ονόματα και τα σχήματά τους ποικίλλουν.
Στον χάρτη του ουρανού οι μεγαλύτεροι κύκλοι εκπροσωπούν τα φωτεινότερα αστέρια, οι μεσαίοι τα σχετικά φωτεινά και οι μικρότεροι τα άστρα που λάμπουν αμυδρά.
Τα άστρα στον ουρανό δεν μοιάζουν μεταξύ τους και διαφέρουν και σε φωτεινότητα. Όταν ψάχνουμε έναν αστερισμό, ο ευκολότερος τρόπος να τον βρούμε είναι να αναζητήσουμε αρχικά το πιο φωτεινό του αστέρι. Στον χάρτη του ουρανού οι μεγαλύτεροι κύκλοι εκπροσωπούν τα φωτεινότερα αστέρια, οι μεσαίοι τα σχετικά φωτεινά και οι μικρότεροι τα άστρα που λάμπουν αμυδρά.
Η ιδανική νύχτα για να παρατηρήσουμε τα αστέρια είναι όταν ο ουρανός είναι καθαρός. Η πανσέληνος σκεπάζει το φως των άστρων, γι’ αυτό και είναι καλύτερο να αναζητήσουμε άστρα όταν έχουμε Νέα Σελήνη ή όταν αυτή δεν είναι ορατή, τουλάχιστον όχι ολόκληρη.
Το καλύτερο, αν θέλουμε να αναζητήσουμε στον ουρανό άστρα και αστερισμούς, είναι να βγούμε έξω από τις πόλεις, γιατί τα φώτα από τα ψηλά κτίρια και τα αυτοκίνητα δυσχεραίνουν την παρατήρησή τους. Ωστόσο, και μέσα στην πόλη μπορούμε να δούμε ένα μέρος τους, αν βρούμε ένα σημείο μακριά από τα φώτα. Όσο πιο σκοτεινό, τόσο το καλύτερο. Κάτω από μια λάμπα του δρόμου είναι αδύνατο να δούμε τα αστέρια! Όταν φτάσουμε στο σκοτεινό σημείο, αφήνουμε τα μάτια μας να συνηθίσουν για περίπου 15 λεπτά – με αυτόν τον τρόπο θα καταφέρουμε να δούμε όσο το δυνατόν περισσότερα. Ένα μπαλκόνι, μια ταράτσα ή το κέντρο ενός μεγάλου πάρκου μπορούν να αποτελέσουν κατάλληλα μέρη για να δούμε αστέρια μέσα στην πόλη.
Τα άστρα δεν είναι μονάχα κάτι όμορφο, είναι και σημαντικά για τους ανθρώπους για πολλούς λόγους, ήδη από τους αρχαίους χρόνους. Πριν ακόμα δημιουργηθούν οι χάρτες και τα GPS, βοηθούσαν τους ταξιδιώτες και τους ναυτικούς στην πλοήγηση και στον προσανατολισμό τους στα πέρατα του κόσμου. Βοηθούσαν τους αγρότες να προβλέψουν τις εποχές και να ξέρουν πότε είναι η καλύτερη περίοδος για να σπείρουν τα χωράφια, και πριν ακόμα υπάρξουν οι ταινίες, το Ίντερνετ και τα εικονογραφημένα βιβλία, οι μορφές τους ενέπνεαν τον άνθρωπο να αφηγείται ιστορίες και θρύλους από άλλους πολιτισμούς, καθώς και να επινοεί καινούργιες. Το μόνο που έχεις να κάνεις για να δημιουργήσεις τις δικές σου είναι να συμβουλευτείς τον χάρτη και να κοιτάξεις ψηλά στον ουρανό!
Μεγάλη Άρκτος
Ο τρίτος μεγαλύτερος αστερισμός και από τους αρχαιότερους. Στη Μεγάλη Άρκτο βρίσκεται ένας από τους πιο διάσημους σχηματισμούς αστέρων, το Άροτρο, γνωστό και ως Μεγάλη Κουτάλα. Τα δύο άστρα που βρίσκονται μπροστά του λέγονται Δείκτες και δείχνουν προς τον Πολικό Αστέρα. Λέγεται πως στην ελληνική μυθολογία η Μεγάλη Άρκτος ήταν η Καλλιστώ, η κυνηγός που γέννησε τον γιο του Δία, τον Αρκά. Όταν η Ήρα το ανακάλυψε, θύμωσε πολύ και μεταμόρφωσε την Καλλιστώ σε αρκούδα. Η Καλλιστώ περιπλανιόταν μέσα στο δάσος, προσπαθώντας να αποφύγει τους κυνηγούς, έως ότου ο Δίας την τοποθέτησε με ασφάλεια ανάμεσα στα άστρα.
Μικρή Άρκτος
Ένας μικρός, αλλά εύκολος στην παρατήρησή του αστερισμός, τα άστρα του οποίου σχηματίζουν μια μικρή κουτάλα. Η Μικρή Άρκτος φιλοξενεί ένα από τα πιο σημαντικά αστέρια όσον αφορά τον προσανατολισμό, τον Πολικό Αστέρα. Βρίσκεται στον βόρειο αστρικό πόλο, έτσι οι ναυτικοί ήξεραν προς το πού πέφτει ο βορράς. Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, η Μικρή Άρκτος ήταν ο Αρκάς, ο γιος της Καλλιστούς, ο οποίος μεγαλώνοντας έγινε κυνηγός. Μια μέρα συνάντησε στο δάσος τη μητέρα του με τη μορφή της αρκούδας. Καθώς ήταν έτοιμος να τη χτυπήσει με το τόξο του, ο Δίας μεταμόρφωσε και αυτόν σε αρκούδα, μεταφέροντας στη συνέχεια μάνα και γιο κάπου ανάμεσα στα άστρα.
Περσεύς
Αστερισμός μεσαίου μεγέθους, τα άστρα του οποίου σχηματίζουν τη φιγούρα ενός ανθρώπου που κρατάει ξίφος. Ο αστερισμός περιλαμβάνει ακόμα το αστέρι Αλγκόλ, το οποίο πολλοί νομίζουν ότι φέρνει γρουσουζιά ή και τρόμο, επειδή η φωτεινότητά του μεταβάλλεται κάθε τόσο με έναν ιδιαίτερο τρόπο. Ο Περσέας ήταν γιος του Δία και της πριγκίπισσας Δανάης. Είναι διάσημος στην αρχαία ελληνική μυθολογία για τις πολλές ηρωικές του πράξεις. Νίκησε το τέρας που είχε φίδια αντί για μαλλιά, τη Μέδουσα, η οποία με το βλέμμα της μπορούσε να πετρώσει οποιονδήποτε την κοίταζε, και έσωσε την πριγκίπισσα Ανδρομέδα από το Κήτος, το τρομερό θαλασσινό τέρας – την οποία αργότερα παντρεύτηκε. Ο Περσέας βρίσκεται στον ουρανό δίπλα στην αγαπημένη του Ανδρομέδα.
Κασσιόπη
Ορατή όλο τον χρόνο στον ελληνικό ουρανό, και εύκολα αναγνωρίσιμη, η Κασσιόπη είναι το W ή πολύ ανοιχτό κεφαλαίο Μ που σχηματίζουν τα πέντε φωτεινότερα αστέρια της. Θα την εντοπίσετε, ακόμα και τις νύχτες με Πανσέληνο, κοντά στην Μικρή Άρκτο και τον Πολικό Αστέρα.
Ηνίοχος
Μεγάλος αστερισμός με πολλά φωτεινά αστέρια, το κυρίως σχήμα του οποίου είναι ένα ακανόνιστο εξάγωνο, με ένα τρίγωνο στην κορυφή. Ο Ηνίοχος είναι αυτός που οδηγεί μια άμαξα με δύο ρόδες, την οποία σέρνουν άλογα. Πρόκειται για τον Εριχθόνιο, ήρωα που μεγάλωσε στην αρχαία Αθήνα από τη θεά Αθηνά. Εκείνη τον δίδαξε την τέχνη της ιππασίας, στην οποία πολύ γρήγορα αρίστευσε. Η βαθιά του γνώση σχετικά με τα άλογα τον κατέστησε άριστο ηνίοχο και τον βοήθησε να κερδίσει πολλούς αγώνες στα Παναθήναια, τους αγώνες της αρχαίας Αθήνας. Σύμφωνα με ορισμένες ιστορίες, αυτός εφηύρε το τέθριππο, άμαξα που σέρνουν τέσσερα άλογα, κάτι το οποίο εντυπωσίασε πραγματικά τον Δία. Σύμφωνα με άλλες ιστορίες, η κατσίκα που κρατάει στο χέρι είναι αυτή που φρόντισε τον Δία όταν ήταν βρέφος. Κανείς δεν ξέρει γιατί την κρατάει.
Ωρίωνας
Ξεχωρίζει εύκολα, ακόμα και στον ουρανό της Αθήνας, από τα τρία πολύ λαμπερά αστεράκια που είναι στην ευθεία και πολύ κοντά μεταξύ τους. Αν κοιτάξεις προσεκτικότερα, θα δεις ότι έχουν από δύο αστέρια σε κάθε τους πλευρά.
Σημαντική σημείωση: Ο Ωρίωνας είναι αμφιφανής αστερισμός, πράγμα που σημαίνει πως δεν θα τον εντοπίσετε στον ελληνικό ουρανό το καλοκαίρι –είναι ορατός έξι μήνες τον χρόνο, περίπου από τον Οκτώβριο μέχρι τον Απρίλιο.
Δράκων
Είναι ο όγδοος μεγαλύτερος αστερισμός στον ουρανό. Τα άστρα του σχηματίζουν ένα ακανόνιστο πολύγωνο με μια μακριά επικλινή γραμμή που καμπυλώνει στον βόρειο αστρικό πόλο, νοητό σημείο στον ουρανό ακριβώς επάνω από τον βόρειο πόλο της Γης. Η Ήρα, η σύζυγος του Δία, είχε μια μηλιά που την αγαπούσε πολύ και της είχε δοθεί ως γαμήλιο δώρο. Ήταν τόσο ιδιαίτερη αυτή η μηλιά, που έβαλε να τη φυλάει ένας τρομακτικός δράκοντας που έμοιαζε με φίδι και λεγόταν Λάδων. Τα μήλα της ήταν από χρυσό και όποιος ήταν αρκετά τυχερός να τα δοκιμάσει γινόταν αθάνατος. Μια μέρα, ο Ηρακλής επισκέφθηκε το δέντρο για να ολοκληρώσει έναν από τους 12 άθλους του ως τιμωρία για ένα τρομερό έγκλημα που είχε διαπράξει. Μπόρεσε να ολοκληρώσει την αποστολή του και να κλέψει μερικά χρυσά μήλα, σκοτώνοντας τον δράκοντα με δηλητηριασμένο βέλος. Η Ήρα τοποθέτησε την εικόνα του δράκοντα στον ουρανό, στον αστερισμό των Δράκων.
Κύκνος
Ένας μεγάλος αστερισμός. Τα άστρα του σχηματίζουν έναν πολύ μεγάλο σταυρό. Περιλαμβάνει έναν σχηματισμό αστέρων που ονομάζεται Βόρειος Σταυρός. Σε έναν από τους αρχαίους ελληνικούς μύθους που σχετίζονται με τον Κύκνο, δύο φίλοι, ο Κύκνος, γιος του Ποσειδώνα, και ο Φαέθων, γιος του θεού Ήλιου, συναγωνίζονται με τις άμαξές τους στον ουρανό. Όταν πλησίασαν πολύ κοντά στον Ήλιο, οι άμαξες πήραν φωτιά και ο Φαέθων σκοτώθηκε. Ο Κύκνος στενοχωρήθηκε τόσο πολύ που έχασε τον φίλο του, ώστε ο Δίας τον λυπήθηκε, τον μετέτρεψε στο λευκό πτηνό και τον τοποθέτησε στα άστρα.
Δίδυμοι
Ένας μεσαίου μεγέθους αστερισμός, του οποίου πολλά άστρα είναι ορατά με τηλεσκόπιο. Τα άστρα του μοιάζουν να σχηματίζουν δύο ανθρώπινες φιγούρες που κρατιούνται χέρι-χέρι. Είναι ο Κάστωρ και ο Πολυδεύκης, γιοι της Λήδας, βασίλισσας της Σπάρτης στην αρχαία ελληνική μυθολογία. Ο πατέρας του Πολυδεύκη ήταν θεός, οπότε ο ίδιος ήταν αθάνατος, ο Κάστωρ όμως ήταν θνητός, διότι ο πατέρας του ήταν άνθρωπος. Ο Κάστωρ ήταν δυναμικός πολεμιστής και αναβάτης, ενώ ο Πολυδεύκης ταλαντούχος παλαιστής. Τα δίδυμα αδέλφια ήταν οι καλύτεροι φίλοι και ήρωες. Σάλπαραν μαζί με τον Ιάσονα και το πλήρωμά του, τους Αργοναύτες, με το φημισμένο πλοίο, την Αργώ, προκειμένου να πάρουν πίσω το Χρυσόμαλλο Δέρας. Έχοντας ξεχωριστές ναυτικές δυνάμεις, ως δώρο του Ποσειδώνα, προστάτεψαν την Αργώ από πολλούς κινδύνους. Όταν πέθανε ο Κάστωρ, ο Δίας συμφώνησε να τον κάνει αθάνατο για να μη χωριστούν ποτέ με τον Πολυδεύκη και τους τοποθέτησε μαζί στον ουρανό.
Καρκίνος
Ένας μεσαίου μεγέθους αστερισμός, τα άστρα του οποίου σχηματίζουν κάτι σαν το γράμμα Y στον ουρανό. Από τα άστρα που φαίνονται πιο αμυδρά στον ζωδιακό κύκλο. Ο δεύτερος άθλος του Ηρακλή, στο πλαίσιο των 12 που έπρεπε να εκτελέσει, ήταν να εξοντώσει τη Λερναία Ύδρα, ένα τέρας του νερού, που ήταν όμως το αγαπημένο της Ήρας. Όταν όλα έδειχναν ότι ο Ηρακλής νικούσε, η Ήρα έστειλε ένα τεράστιο καβούρι για να τον δυσκολέψει, αλλά ο δυνατός Ηρακλής το έλιωσε με το πόδι του. Η Ήρα τοποθέτησε τον κάβουρα στον ουρανό για να τον ανταμείψει για τις υπηρεσίες του.
Λέων
Είναι ο μεγαλύτερος από τους αστερισμούς, τα άστρα του οποίου, αν τα ενώσουμε, σχηματίζουν ένα λιοντάρι. Για τους αρχαίους Έλληνες ήταν το λιοντάρι της Νεμέας, ένα τεράστιο κτήνος, άτρωτο σε οποιοδήποτε όπλο. Ο Ηρακλής στάλθηκε για να παλέψει μαζί του στον πρώτο του άθλο, αλλά τα τόξα του και τα ρόπαλά του απλώς αναπηδούσαν με το που έβρισκαν πάνω στο δέρμα του λιονταριού. Όταν τελικά το κατατρόπωσε με τη συμβουλή που του έδωσε η θεά Αθηνά, το έγδαρε και χρησιμοποίησε το δέρμα του, τη λεοντή, όπως αποκαλείται, ως πανοπλία κατά τη διάρκεια των υπόλοιπων άθλων του.
Ταύρος
Ένας μεγάλος και εύκολος στον εντοπισμό του αστερισμός, τα άστρα του οποίου σχηματίζουν ένα μεγάλο V στην κορυφή του και ένα μικρότερο στην κάτω πλευρά του. Ο Ταύρος περιλαμβάνει δύο γνωστούς σχηματισμούς: τις Υάδες και τις Πλειάδες. Είναι από τους αρχαιότερους αστερισμούς. Στην ελληνική μυθολογία συνδέεται με τον Δία, ο οποίος συχνά μεταμφιεζόταν σε ταύρο. Έτσι κολύμπησε ως το νησί της Κρήτης, γεγονός που εξηγεί γιατί βλέπουμε μονάχα το πάνω μέρος του σώματός του, το κάτω μέρος βρίσκεται κάτω από το νερό. Ο σχηματισμός των αστεριών στην πλάτη του Ταύρου ονομάζεται «Πλειάδες», γνωστές και ως Επτά Αδελφές, αν και μόνο οι έξι φαίνονται με γυμνό μάτι. Οι Υάδες ήταν ετεροθαλείς αδελφές των Πλειάδων. Λέγεται ότι πέθαναν από θλίψη όταν ο αδελφός τους, ο Ύας, σκοτώθηκε και γι’ αυτό τοποθετήθηκαν στον ουρανό.
“Εσύ να θυμάσαι, όπου και να βρίσκεσαι να κοιτάζεις τα άστρα!
Γιατί εκεί στον ουρανό είναι πράγματα που βλέπουμε,
και είναι και πράγματα που δεν βλέπουμε.
Εσύ να μιλάς για τα πράγματα που δεν βλέπουν οι άλλοι,
γιατί στον άνθρωπο αρέσει ν’ακούει ιστορίες, για τα πράγματα που δεν βλέπει.
Είναι όπως με το φαΐ. Σε μέλει εσένα άμα δεν βλέπεις το αλάτι;
Άμα το φαΐ σου είναι νόστιμο; Δε σε μέλει.
Εκεί όμως είναι η ουσία…στο αλάτι!”
Πολίτικη Κουζίνα, Τάσος Μπουλμέτης
Εάν έχετε smartphone το Google Sky Maps είναι ένας ουράνιος χάρτης που εμφανίζει αντικείμενα, όπως αστέρια, αστερισμούς, γαλαξίες, πλανήτες και τη Σελήνη της Γης.
Για να χρησιμοποιήσετε το Google Sky Maps, μεταβείτε στη διεύθυνση www.google.gr/sky
stilida.com
με πληροφορίες από LiFO , physics4u.gr και elniplex.com
