Μαλιακός κόλπος. Ετος 2009. Η θάλασσα ξερνάει νεκρά ψάρια. Κατά χιλιάδες. Εκατοντάδες χιλιάδες. Φαίνεται πως πεθαίνουν από ασφυξία. Που προκαλεί οικονομική ασφυξία στους παράκτιους οικισμούς. Που ζητούν απαντήσεις. Και λύσεις. Ακόμη…Θα θυμόσαστε ίσως την περιβαλλοντική καταστροφή που εκδηλώθηκε στον Κόλπο του Μαλιακού, στην Ανατολική Φθιώτιδα, όταν πριν από δύο χρόνια, από τις αρχές Μαρτίου έως τα μέσα Απριλίου του 2009, η θάλασσα εξέβραζε νεκρά ψάρια, ο αριθμός των οποίων υπολογίζεται σε αρκετούς τόνους! Αρχικά εκβράζονταν κυρίως αφρόψαρα σε συγκεκριμένα σημεία, όμως σύντομα η κατάσταση επιδεινώθηκε με τόνους ψαριών μεγάλου βάρους να εκβράζονται νεκρά σε κάθε σημείο του Πέταλου του Μαλιακού, από τον Αγιο Κωνσταντίνο και τα Καμένα Βούρλα μέχρι τις Ράχες. Οι οστρακοαλιείς της Αγίας Μαρίνας στη Στυλίδα εξέφρασαν έντονες ανησυχίες, καθώς το συμβάν αφορούσε πια ψάρια που τρέφονται και ζουν στον πυθμένα, όπως τσιπούρες, λυθρίνια και λαβράκια, άρα και η αιτία πιθανότατα να βρίσκεται στον βυθό και να είναι μόνιμη απειλή.

Οι κάτοικοι της περιοχής κινητοποιήθηκαν αμέσως και κάλεσαν τις αρχές να διενεργήσουν ελέγχους. Από τις αρμόδιες υπηρεσίες ελήφθησαν δείγματα νερού και σύμφωνα με τα αποτελέσματα δεν ανιχνεύτηκαν τοξικές ουσίες. Καθησυχαστικά επίσης ήταν και τα αποτελέσματα των εξετάσεων που έγιναν στα ψάρια σε ειδικά εργαστήρια, προσδιορίζοντας τις αιτίες θανάτου στην έλλειψη οξυγόνου και τη θολότητα των νερών! Τη στιγμή, όμως, που οι αναλύσεις των εργαστηρίων έδειχναν μια θάλασσα «καθαρή», ο επίκουρος καθηγητής Χημείας Τροφίμων στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας Γιάννης Ζαμπετάκης μιλούσε ανοιχτά για συνέπειες της ρύπανσης, απορρίπτοντας τους ισχυρισμούς για τις μετρήσεις των δειγμάτων, υπογραμμίζοντας ότι «παρόμοια γεγονότα είχαμε και στον Αμβρακικό Κόλπο. Απλά τα δείγματα λαμβάνονται από λάθος σημεία…». Πάντως, να επισημανθεί η πρόσθετη δυσκολία στην αποτίμηση επιστημονικών συμπερασμάτων λόγω της έλλειψης προηγούμενων δειγματοληπτικών ελέγχων στον Κόλπο του Μαλιακού.
Κι ενώ οι κάτοικοι και επαγγελματίες της περιοχής παρέμεναν στην άγνοια και την αγωνία, οι ερευνητές του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών εντόπισαν το φύκι Chatonella. Πρόκειται για ένα φύκι που πρωτοεμφανίστηκε στην Ιαπωνία τη δεκαετία του ’50, έχει εντοπιστεί και άλλες φορές στα ελληνικά νερά και η ανάπτυξή του ευνοείται ιδιαίτερα σε παράκτια οικοσυστήματα. Η δράση του μπορεί να διαρκέσει από μία εβδομάδα έως και έξι μήνες και θεωρείται εξαιρετικά δύσκολο να αντιμετωπιστεί. Οταν εντοπίζεται σε μεγάλη αφθονία, επιδρά στα βράγχια των ψαριών και προκαλεί τον θάνατο και αυτό διότι παράγει βλέννη που επικάθεται στα βράγχια των ψαριών, με συνέπεια αυτά να πεθαίνουν από ασφυξία.
Το θετικό είναι ότι η τοξικότητα δεν περνάει στην τροφική αλυσίδα, όμως η βρώση των νεκρών ψαριών δεν είναι απολύτως ασφαλής, λόγω των παθογενών βακτηρίων που αναπτύσσονται σε κάθε τρόφιμο που βρίσκεται σε αποσύνθεση. Επίσης το φύκι chattonella δεν προκαλεί αναπνευστικά προβλήματα στους λουόμενους, όπως συμβαίνει με άλλα τοξικά φύκη. Σύμφωνα με τον βιολόγο Κ. Κουκάρα που έχει μελετήσει τα επιβλαβή μικροφύκη, «η παρουσία ελάχιστων κυττάρων του φύκους chattonella στη θάλασσα είναι φυσιολογική, η απότομη αύξησή τους οφείλεται στον ευτροφισμό».

Ο ευτροφισμός «είναι περιβαλλοντικό πρόβλημα που παρουσιάζεται σε λίμνες ή κλειστούς αβαθείς κόλπους κάτω από ορισμένες συνθήκες. Στην ουσία δημιουργείται υπέρμετρη αύξηση της συγκέντρωσης θρεπτικών στοιχείων, που προκαλείται από τον εμπλουτισμό των υδάτων με απορροές θρεπτικών στοιχείων (νιτρικά και φωσφορικά ιόντα από λιπάσματα και απορρυπαντικά). Τα βακτήρια και οι άλγες (algae) αυξάνονται σε αριθμό τόσο που σχηματίζουν επικάλυμμα στις υδάτινες επιφάνειες, προκαλώντας σκίαση στο νερό κάτω από την επιφάνεια. Χωρίς φως, οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί στον πυθμένα θανατώνονται, προσφέροντας ακόμη μεγαλύτερη ποσότητα τροφής σε άλλα βακτήρια, που συνεχίζουν να αναπτύσσονται.
Καθώς ο αριθμός των βακτηρίων αυξάνεται, η κατανάλωση του διαλυμένου στο νερό οξυγόνου αυξάνεται δραματικά, ενώ η παραγωγή ελαττώνεται, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει οξυγόνο για τους μη φωτοσυνθετικούς οργανισμούς, όπως, π.χ. τα ψάρια. Τα ψάρια είναι οι πρώτοι οργανισμοί που πεθαίνουν, ενώ ακολουθούν και τα βακτήρια δημιουργώντας ένα νεκρό οικοσύστημα. Αποτέλεσμα του ευτροφισμού είναι η πτώση της ποιότητας του νερού, η μεταβολή της χλωρίδας και πανίδας των νερών, η μείωση της αισθητικής αξίας του περιβάλλοντος, καθώς και οι περιορισμένες δυνατότητες για αναψυχή» (εγκυκλοπαίδεια Wikipaedia).

Αγωγός εργοστασίου χαρτοποιίας που πηγαίνει στον Σπερχειό και στον Μαλιακό.

Ο ευτροφισμός, λοιπόν, αλλά και συμπληρωματικοί προς αυτόν παράγοντες, όπως η υψηλή αλατότητα και η αυξημένη θερμοκρασία του νερού, φαίνεται πως δημιουργεί τις συνθήκες για τη ραγδαία ανάπτυξη του φύκους. Ετσι, μια τυχαία μεταβολή των συνθηκών, όπως π.χ. μια έντονη βροχόπτωση που θα μεταφέρει ρύπανση προς τη θάλασσα, μπορεί να οδηγήσει στην ανάπτυξη του φύκους μέσα σε δύο μόλις μέρες. Επειδή, όπως είπαμε, ο ευτροφισμός προκαλείται από τη ρύπανση. Τα υψηλά ποσοστά φωσφόρου και αζώτου ευνοούν την ανάπτυξη τοξικών φυκών.
«Το άζωτο προέρχεται από τα ανεπεξέργαστα αστικά λύματα και το φώσφορο εμπεριέχεται στα φυτοφάρμακα που αφειδώς χρησιμοποιούν οι αγρότες στις παρακείμενες του Μαλιακού καλλιέργειες και μέσω της βροχής φθάνουν στη θάλασσα», αναφέρει ο επίκουρος καθηγητής Χημείας κ. Ζαμπετάκης και συνεχίζει: «οι περισσότερες βιομηχανικές μονάδες στην Ελλάδα δεν χρησιμοποιούν τον βιολογικό τους καθαρισμό παρά μόνο την ημέρα του ελέγχου. Ετσι, τα υπολείμματα από τα σφαγεία, τα τυροκομεία και τα ελαιοτριβεία της περιοχής καταλήγουν χωρίς καμία επεξεργασία στον κλειστό Κόλπο του Μαλιακού».

Αυτό είναι το σημείο που συναντάει η Γερμανική Τάφρος τον Υπερχειλιστή (ή Μεσαία Ανακουφιστική Τάφρο) του Σπερχειού. Στη Γερμανική Τάφρο χύνονται τα λύματα του Βιολογικού της Λαμίας μετά την επεξεργασία..

Μάλιστα, αρκετές βιομηχανίες στέλνουν τα λύματά τους στον βιολογικό καθαρισμό της Λαμίας, επιβαρύνοντας έτσι τη λειτουργία του, μια και είναι προορισμένος για καθαρισμό αστικών λυμάτων και όχι βιομηχανικών. Πολλοί επιστήμονες θεωρούν τον ποταμό Σπερχειό ως έναν από τους βασικούς ρυπαντές του Μαλιακού, καθώς μεταφέρει στη θάλασσα μεγάλη ποσότητα φερτών υλικών, που ευνοεί τον ευτροφισμό. Ο Μαλιακός παρουσιάζει αυξημένες συγκεντρώσεις οργανικών ουσιών, ειδικά κοντά στις εκβολές του ποταμού, καθώς και έντονη διαφορά αλατότητας μεταξύ των εκβολών του Σπερχειού και του κόλπου. Διοχετεύονται σε αυτόν: τα αστικά λύματα της Σπερχειάδας και της Μακρακώμης, τα απόβλητα διαφόρων βιομηχανικών μονάδων που βρίσκονται κατά μήκος της κοιλάδας του, τα λύματα αρκετών παραποτάμιων οικισμών, τα λύματα των ελαιουργείων, τα περισσότερα από τα οποία δεν υφίστανται βιολογικό ή χημικό καθαρισμό.
Επιπλέον, υφίστανται παράνομοι ΧΑΔΑ κατά μήκος της κοίτης του Σπερχειού, ενώ ταυτόχρονα σε αυτόν γίνεται η σχεδόν αποκλειστική απορροή των ομβρίων και των παροχετεύσεων των εγκαταστάσεων επεξεργασίας λυμάτων. Να σημειωθεί ότι τόσο η κοιλάδα του Σπερχειού όσο και η περιοχή του Δέλτα του Σπερχειού είναι ενταγμένες στο Δίκτυο NATURA 2000 ως περιοχή «κοινοτικού ενδιαφέροντος» (GR2440002) και «Ζώνη Ειδικής Προστασίας» (GR2440005) αντίστοιχα! Παρ’ όλα αυτά έχει καταγγελθεί η παράνομη εκτροπή της κοίτης του, χωρίς Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, προκειμένου να γίνουν έργα του ΟΣΕ.

Κυκλοφορία ρευμάτων από τον Μαλιακό. Κυριαρχούν τα κυκλωνικά ρεύματα προς τον Β. Ευβοϊκό..

Οι πηγές ρύπανσης όμως του Μαλιακού Κόλπου δεν σταματούν εδώ. Οπως αναφέρεται σε μελέτη του ΤΕΕ Ανατολικής Στερεάς, η ανακατασκευή μέρους της Εθνικής Οδού υπήρξε πηγή πολλών κακών, καθώς κόπηκαν οι προστατευτικοί για τη θάλασσα καλαμιώνες, απορρίφθηκαν στη θάλασσα επιβλαβείς χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται για τη στερεοποίηση του μπετόν, καθώς και μπάζα. Οι περισσότεροι παράκτιοι οικισμοί λειτουργούν με απορροφητικούς βόθρους και τα σκουπίδια εναποτίθενται οπουδήποτε.
Παράλληλα, το θαλάσσιο περιβάλλον δέχεται επιπλέον πιέσεις τόσο από την αλιεία και τα ιχθυοτροφεία που λειτουργούν στην περιοχή όσο και από τα πετρελαιοειδή και τις τοξικές ουσίες από τις θαλάσσιες μεταφορές.

“>

Μαλιακός SOS, μια κίνηση που δημιουργήθηκε αμέσως μετά την εμφάνιση του επεισοδίου των νεκρών ψαριών, τον Απρίλιο του 2009. Οπως αναφέρουν οι ίδιοι: «Ο Μαλιακός αργοπεθαίνει και τα νεκρά ψάρια είναι ένα από τα δείγματα. Ολοι ξέρουν την αιτία. Είναι η χρόνια ρύπανση από τις γνωστές «πηγές».

Υπάρχουν πολλά στοιχεία σχετικά με τις πηγές ρύπανσης του Μαλιακού Κόλπου. Οι περισσότερες ήταν ήδη γνωστές στους ντόπιους, όπως φαίνεται από την καταγραφή των προβλημάτων στην ιστοσελίδα http://maliakos-sos.blogspot.com. Πρόκειται για την ιστοσελίδα της κίνησης πολιτών Μαλιακός SOS, μια κίνηση που δημιουργήθηκε αμέσως μετά την εμφάνιση του επεισοδίου των νεκρών ψαριών, τον Απρίλιο του 2009. Οπως αναφέρουν οι ίδιοι: «Ο Μαλιακός αργοπεθαίνει και τα νεκρά ψάρια είναι ένα από τα δείγματα. Ολοι ξέρουν την αιτία. Είναι η χρόνια ρύπανση από τις γνωστές «πηγές». Είναι τα λύματα των εργοστασίων, των ελαιοτριβείων, τα αστικά λύματα με την έλλειψη βιολογικών καθαρισμών και τη μη σωστή λειτουργία των βιολογικών της Λαμίας και των Καμένων Βούρλων, τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα, τα λύματα των κτηνοτροφικών μονάδων, τα σκουπίδια και οι παράνομες χωματερές κατά μήκος της κοίτης του Σπερχειού και κατά μήκος της ακτής με την παράνομη εναπόθεση απορριμμάτων οικοδομών.
Είναι η έλλειψη ελεγκτικών μηχανισμών πρόληψης από μέρους των αρμόδιων φορέων και υπηρεσιών. Η εκτίμησή μας είναι ότι έχουμε μια απόλυτη ασυδοσία σε συνδυασμό με τη μη εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας και των ευρωπαϊκών οδηγιών. Κατά τα άλλα ο Μαλιακός, το Δέλτα και η Κοιλάδα του Σπερχειού είναι προστατευόμενη περιοχή στο Δίκτυο NATURA 2000».
Οι κάτοικοι της περιοχής αναγνωρίζουν ήδη τις πηγές μόλυνσης ?άλλωστε συμμετέχουν σημαντικά σε αυτήν!- ενώ οι αρχές φαίνεται να «κρύβονται» πίσω από μελέτες και δειγματοληψίες που δεν οδηγούσαν σε κάποιο συνολικό αποτέλεσμα, πέραν της «καταδίκης» του φύκους chattonella. Αυτό έχει εντείνει την έλλειψη εμπιστοσύνης των πολιτών προς τις αρμόδιες Αρχές. Από τις δεσμεύσεις που έλαβε η Νομαρχία έξι μήνες μετά το συμβάν, ελάχιστες ήταν επαρκείς και ακόμη πιο λίγες υλοποιήθηκαν – με πιο πρόσφατη αυτή της απαγόρευσης αλιείας με γρι-γρι. Επιπρόσθετα, οι ίδιες οι προθέσεις των Αρχών αμφισβητούνται στην πράξη. Ενδεικτικά θα αναφέρω ένα περιστατικό. Τον Ιανουάριο του 2011 μαύρο νερό αγνώστου προελεύσεως κυλούσε από νωρίς το πρωί σε αυλάκι δίπλα σε εργοστάσιο της περιοχής.
Ο δήμαρχος Στυλίδας Απόστολος Γκλέτσος συναντήθηκε με τη διοίκηση του εργοστασίου και έλαβε τη διαβεβαίωση ότι το περιστατικό δεν θα επαναληφθεί αφού επρόκειτο για ατύχημα και τυχαίο περιστατικό! Να σημειωθεί ότι, όταν παρόμοια «ατυχήματα» καταγγέλθηκαν από το μέλος της γραμματείας του Μαλιακός SOS Στέφανο Σταμέλλο, κατατέθηκε μήνυση εναντίον του προσωπικά «για δυσφήμιση ανώνυμης εταιρείας με βάση το άρθρο 364 του ΠΚ». Να σημειωθεί ότι η προσωπική δίωξη, αντί για μήνυση εναντίον του συλλόγου, συνήθως χρησιμοποιείται ως στοχοποίηση και εκφοβισμός, αλλά και ως συκοφάντηση, μια και δεν είναι λίγοι οι χαρακτηρισμοί που χρησιμοποιούνται στην επαρχία για τους οικολόγους εν γένει.
Τέλος, πολλές παραβάσεις των περιβαλλοντικών όρων των βιομηχανικών, κτηνοτροφικών και άλλων εγκαταστάσεων της περιοχής έχουν συχνά αντιμετωπιστεί με την επιβολή προστίμου. Ετσι, ο ρυπαίνων πληρώνει και… όλα καλά.
Το πρόβλημα
Γιατί, όμως, ασχολούμαστε σήμερα με ένα συμβάν που έλαβε χώρα πριν από τρία σχεδόν χρόνια; Η απάντηση είναι καταρχάς απλή: ένα συμβάν δεν αποτελεί παρά την κορύφωση κάποιου προβλήματος που ελλοχεύει και χρήζει αντιμετώπισης. Οπως και στην ανθρώπινη ψυχολογία, όπου τα συμπτώματα μας ενημερώνουν για κάποιο βαθύτερο πρόβλημα που δεν είναι ορατό, εάν το πρόβλημα δεν αντιμετωπιστεί είναι σίγουρο ότι το συμβάν, το σύμπτωμα θα εμφανιστεί ξανά.

Γνωρίζουμε ήδη, άλλωστε, ότι νεκρά ψάρια δεν εμφανίστηκαν μόνο κατά το 40ήμερο εκείνο, την άνοιξη του 2009, αλλά είχαν εμφανιστεί σε μικρότερους αριθμούς και μεμονωμένα, τον Αύγουστο του 2008 και τον Ιανουάριο του 2009.
Και το πρόβλημα δεν έχει αντιμετωπιστεί. Απεναντίας, στον βαθμό που δεν λαμβάνονται μέτρα κατά της εντεινόμενης αστικοποίησης και της προστασίας του περιβάλλοντος είναι βέβαιο ότι θα αυξάνονται οι πιέσεις στο περιβάλλον.
Ας το δούμε από μια συνολικότερη σκοπιά. Για τον άλλοτε εύρωστο αλιευτικό συνεταιρισμό Μαλιακού δημιουργήθηκαν σοβαρά προβλήματα βιωσιμότητας. Οι ψαράδες του Μαλιακού ταξιδεύουν πλέον πολύ περισσότερα μίλια για να βρουν ψάρια (αύξηση του κόστους), ενώ οι πωλήσεις τους έχουν μειωθεί δραματικά. Αλλά και η τουριστική οικονομία του τόπου δέχεται ισχυρότατο πλήγμα, καθώς η περιοχή δυσφημίστηκε ως μη καθαρή. Σε μια περιοχή, όμως, που η ανεργία αυξάνεται, οι κάτοικοι είναι εύκολη λεία στα δίχτυα των κάθε λογής «επενδυτών».
Για παράδειγμα, πέρυσι συζητούνταν η επέκταση υφιστάμενης βιομηχανικής μονάδας, με βασικό μοχλό πίεσης προς τους ντόπιους τις «θέσεις εργασίας». Ομως τα λύματα των βιομηχανικών μονάδων αποτελούν ήδη μέρος του προβλήματος.
Με το ίδιο σλόγκαν αλλά και επιθετικές μεθόδους φίμωσης της αντίθετης άποψης προωθείται στην περιοχή της Αταλάντης, λίγο πριν από τον Κόλπο του Μαλιακού, μεγάλη τουριστική-οικιστική μονάδα με γήπεδα γκολφ.
Για όσους γνωρίζουν τις περιβαλλοντικές συνέπειες μιας τέτοιας μονάδας σε έκταση 12.000 στρμ. είναι σαφές ότι μάλλον θα χαθούν θέσεις εργασίας από τους ψαράδες αλλά και από τους αυτοαπασχολούμενους στον τουρισμό όταν η θάλασσα της περιοχής φορτωθεί κι άλλο με υπολείμματα λιπασμάτων (περισσότερα στοιχεία γι’ αυτό στο www.golfland.gr). Τα ζητήματα του περιβάλλοντος μόνο συνολικά μπορεί κανείς να τα δει για να έχει μια σωστή εικόνα. Αυτό επειδή όλα τα οικοσυστήματα λειτουργούν διαδραστικά και επηρεάζει το ένα το άλλο στον απόλυτο βαθμό. Είναι τυχαίο, λέτε, ότι τον Ιούλιο του 2009 δεκάδες καβούρια, μεγάλες γαρίδες και άλλα θαλάσσια είδη εκβράστηκαν νεκρά στην παραλία Αυλίδας, στη Βόρεια Εύβοια, και το νερό της θάλασσας κατά μήκος της παραλίας ήταν γεμάτο περίεργους αφρούς;
Στον Μαλιακό Κόλπο οι ερασιτέχνες, κυρίως, ψαράδες μιλούν για μεγάλη μείωση των ψαριών στην περιοχή. Οι επαγγελματίες δεν θίγουν ιδιαίτερα το θέμα: πρόκειται για την επιβίωσή τους!
Ομως, και αυτή είναι άλλη μια σημαντική παράμετρος, ο Μαλιακός Κόλπος είναι ιχθυογεννητικός σταθμός, ο μεγαλύτερος μαζί με τον Αμβρακικό. Το Λιβάρι, στο εσωτερικό τμήμα του κόλπου, είναι ένα φυσικό θαλάσσιο πάρκο για την αναπαραγωγή ψαριών και την ανάπτυξη των νεαρών ιχθυδίων. Η υποβάθμιση αυτής της θάλασσας θα έχει τεράστιες επιπτώσεις στην ποσότητα των ψαριών που γεννιούνται εκεί αλλά συνεχίζουν τη ζωή τους σε άλλες θάλασσες. Η αλυσίδα του οικοσυστήματος είναι συνεχής.
Τέλος, ο σημαντικότερος λόγος που με έκανε να αναφερθώ σήμερα σε αυτό το περιβαλλοντικό και οικονομικοκοινωνικό ζήτημα είναι μια άλλη έρευνα που ήθελα να σας παρουσιάσω, μια έρευνα για τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετωπίζει μια διπλανή θάλασσα, ο Βόρειος Ευβοϊκός. Γιατί αυτό; Εδώ ο λόγος είναι πολύ συγκεκριμένος.
Ο Μαλιακός Κόλπος είναι μια ημίκλειστη θαλάσσια περιοχή, η οποία συνδέεται με το Αιγαίο Πέλαγος και τον Β. Ευβοϊκό Κόλπο μέσω των διαύλων Ωρεών και Κνημίδας αντίστοιχα. Η ταχύτητα αυτοκαθαρισμού των υδάτων στον κόλπο έχει υπολογιστεί ότι είναι μικρή, ενώ η κυκλοφορία και ανανέωση των υδάτων του Μαλιακού Κόλπου γίνεται με κύρια διεύθυνση από τον δίαυλο των Ωρεών προς τον Β. Ευβοϊκό (κυκλωνική διεύθυνση) και εξαρτάται κυρίως από την παλίρροια.
Οπως αναφέρει ο καθηγητής Υδραυλικών Εργων του Πανεπιστημίου Θράκης Νικόλαος Κωτσοβίνος, «η ρύπανση του Μαλιακού μεταφέρεται στον Βόρειο Ευβοϊκό κάθε χρόνο» (και ταυτόχρονα «όλη η ρύπανση του Παγασητικού μεταφέρεται στον Βόρειο Ευβοϊκό κάθε τρία χρόνια», (έκδοση της Εταιρείας Ευβοϊκών Σπουδών «Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο: Η πόλη της Χαλκίδας», πηγή: evoikos.blogspot.com).
Kείμενο – Φωτογραφίες: Νέλλη Ψαρρού
ΠΗΓΗ ethnos.gr