Την Καθαρά Δευτέρα, αρχή της Σαρακοστής, γιορτάζουμε τα Κούλουμα.
Καθαρή γιατί είναι η αρχή της Σαρακοστής, η αρχή της Νηστείας για τους Χριστιανούς Ορθόδοξους μέχρι τη μεγάλη γιορτή του Πάσχα και γιατί καθαρίζουμε την κουζίνα και το σώμα μας από τα λίπη.Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημάνει το τέλος των Απόκρεω. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί “καθαρίζονταν” πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο και σταματά η κατανάλωση κάθε αρτύσιμου φαγητού.
Η γιορτή της Καθαράς Δευτέρας θεωρείται ο επίλογος των βακχικών εορτών της αποκριάς, οι οποίες ουσιαστικά αρχίζουν την Τσικνοπέμπτη και τελειώνουν την Καθαρά Δευτέρα που λέγεται και πρωτονήστιμη Δευτέρα .
Δεν έχει εξακριβωθεί η αρχαία προέλευση της εορτής αυτής που αποτελεί εορταστική ανάπαυλα ενώ ταυτόχρονα εορτάζονται τα μεθεόρτια της Αποκριάς και η έναρξη της Τεσαρακοστής.
Η γιορτή αυτή είναι πανελλήνια και κατ΄ άλλους έχει αθηναϊκή καταγωγή, ενώ κατ΄ άλλους βυζαντινή. Στη Κωνσταντινούπολη γιορταζόταν έντονα από πλήθος κόσμου που συνέρρεε σε ένα από τους επτά λόφους της πόλης και συγκεκριμένα σ΄ εκείνο του ελληνικότατου οικισμού των «Ταταούλων».
Χαρακτηριστικό είναι ότι στα τούρκικα η γιορτή ονομάζεται «Μπακλά χουράν» από τη λέξη «μπακλά» που σημαίνει κουκιά.
Στην Αθήνα από προ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τα Κούλουμα γιορταζόταν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου όπου οι Αθηναίοι «τρωγόπιναν» καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του Ήλιου. Οι περισσότεροι χόρευαν από τους ήχους πλανόδιων μουσικών, κατά παρέες, είτε δημοτικούς είτε λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους «λατέρνας».
Το σούρουπο όλοι οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν λαμπρό χορό κυρίως τσάμικο γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός παρουσία των Βασιλέων και πλήθους κόσμου.
Είναι η μέρα που οι οικογένειες μαζεύονται με τα παιδιά και τους φίλους τους για να πετάξουν χαρταετούς και να απολαύσουν ένα μενού παραδοσιακών πιάτων,λαχταριστές νηστίσιμες λιχουδιές όπως χταποδάκι,καλαμαράκια,μύδια και γαρίδες, μια μεγάλη ποικιλία λαχανικών τουρσί, ειδικά μικρές πράσινες πιπεριές, καρότα και κουνουπίδι, ελιές και σαλάτες που είναι νηστίσιμες όπως η ταραμοσαλάτα και φυσικά δεν θα μπορούσε να λείπει από το νηστίσιμο τραπέζι η πατροπαράδοτη φασολάδα συνυφασμένη με τη λαγάνα που συνηθίζουμε να καταναλώνουμε τη μέρα αυτή,η οποία παραπέμπει στα «άζυμα» της Παλαιάς Διαθήκης, είναι είδος ψωμιού , σχήματος επίπεδου και ελλειψοειδούς που παρασκευάζεται χωρίς προζύμι και τρώγεται την Καθαρά Δευτέρα .Και για επιδόρπιο ο νηστίσιμος χαλβάς.
Tα «Κούλουμα» είναι εορτή που εορτάζεται στην ύπαιθρο την Καθαρή Δευτέρα, καταναλώνοντας νηστίσιμα τρόφιμα, τραγουδώντας χορεύοντας, και πετώντας τον χαρταετό.
Από εδώ και στο εξής εγκράτεια και σωφροσύνη εν όψει της αγιότητας του Πάσχα.
Τα κούλουμα είναι γνωστά και σαν κούλουμπα, κούμουλες, κουμουλάθες ή κούμουλα.Είναι ένα παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι
Για την ετυμολογία της λέξης «κούλουμα», δύο είναι οι επικρατέστερες εκδοχές.
Σύμφωνα με την πρώτη, η λέξη προέρχεται από την λατινική «Cumulus» (κόλουμους) που σημαίνει σωρός, αφθονία και τέλος, που σημαίνει το τέλος της αποκριάς, οι οποίες διαρκούν τρεις εβδομάδες, γι’ αυτό και η περίοδος αυτή ονομάζεται «Τριώδιο».Τα Κούλουμα εκφράζουν, δηλαδή, τον επίλογο της Αποκριάς.
Σύμφωνα με την δεύτερη εκδοχή, η λέξη «κούλουμα», προέρχεται επίσης από την λατινική, λέξη «columna», που σημαίνει κίονας , κολώνα, διότι οι Αθηναίοι συνήθιζαν να γιορτάζουν την Καθαρή Δευτέρα στους στύλους του Ολυμπίου Διός, και αργότερα στο λόφο του Φιλοπάππου με το πέταγμα του χαρταετού παρουσία του δημάρχου,τονίζεται ιδιαίτερα η λαογραφική αξία του εθίμου αυτού.Σήμερα τα Κούλουμα γιορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας μαζί με το κύριο της ημέρας έθιμο του πετάγματος του χαρταετού και τη λαγάνα .
Είναι ένα παραδοσιακό λαϊκό πανηγύρι όπου επικρατεί το κέφι ,μικροί και μεγάλοι διασκεδάζουν, τιμώντας την ζωή και την φύση, αναζητώντας διέξοδο από το άγχος της καθημερινής ζωής.
Η έντονη αθυροστομία και η καυστική σάτιρα είναι από τα χαρακτηριστικά της Καθαράς Δευτέρας σε πολλούς εορτασμούς της ανά την επικράτεια:
- Ο Αλευροπόλεμος στο Γαλαξίδι, είναι ένα έθιμο που διατηρείται από το 1801. Εκείνα τα χρόνια, παρόλο που το Γαλαξίδι τελούσε υπό την τουρκική κατοχή, όλοι οι κάτοικοι περίμεναν τις Αποκριές για να διασκεδάσουν και να χορέψουν σε κύκλους. Ένας κύκλος για τις γυναίκες, ένας για τους άντρες. Φορούσαν μάσκες ή απλώς έβαφαν τα πρόσωπά τους με κάρβουνο. Στη συνέχεια προστέθηκε το αλεύρι, το λουλάκι, το βερνίκι των παπουτσιών και η ώχρα.
- Βλάχικος Γάμος στη Θήβα. Είναι ένα έθιμο που φθάνει στις μέρες μας περίπου από το 1830, μετά την απελευθέρωση των ορεινών περιοχών. Οι Βλάχοι, δηλαδή οι τσοπάνηδες από τη Μακεδονία, την Ήπειρο, τη Θεσσαλία και τη Ρούμελη, εγκατέλειψαν τότε την άγονη γη τους και βρήκαν γόνιμο έδαφος νοτιότερα. Το θέαμα είναι έξοχο, η γαμήλια πομπή πολύχρωμη, η μουσική που τη συνοδεύει (πίπιζες, νταούλια κ.ά.) εξαιρετικά ζωντανή.
- Του Κουτρούλη ο Γάμος στη Μεθώνη Μεσσηνίας. Καρναβαλίστικος γάμος, που κρατάει από τον 14ο αιώνα. Στις μέρες μας, το ζευγάρι των νεονύμφων είναι δύο άντρες, που μαζί με τους συγγενείς πηγαίνουν στην πλατεία, όπου γίνεται ο γάμος με παπά και με κουμπάρο. Διαβάζεται το προικοσύμφωνο και ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
- Στη Μεσσήνη Μεσσηνίας γίνεται η αναπαράσταση της εκτέλεσης μιας γερόντισσας, της γριάς Συκούς, που κατά την παράδοση, κρεμάστηκε στη θέση Κρεμάλα της πόλης, με εντολή του Ιμπραήμ Πασά, επειδή είχε το θάρρος, εξηγώντας του ένα όνειρο που είχε δει, να του πει ότι η εκστρατεία του και ο ίδιος θα είχαν οικτρό τέλος από την αντίδραση και το σθένος των επαναστατημένων Ελλήνων. Μετά την αναπαράσταση, μπορεί κάθε επισκέπτης να “κρεμαστεί” από τους ψευτοδήμιους της κρεμάλας. Το απόγευμα της Καθαράς Δευτέρας γίνεται η παρέλαση με μαζορέτες, άρματα, μεταμφιεσμένους μικρούς και μεγάλους και χορευτικά συγκροτήματα.
- Μπουρανί στον Τύρναβο. Μπουρανί είναι μία χορτόσουπα δίχως λάδι, γύρω από την προετοιμασία της οποίας στήνεται ολόκληρο το σκηνικό του παιχνιδιού με φαλλικά σύμβολα και τολμηρά πειράγματα από τους μπουρανίδες.
- Στην Κάρπαθο λειτουργεί το Λαϊκό Δικαστήριο Ανήθικων Πράξεων. Κάποιοι κάνουν άσχημες χειρονομίες σε κάποιους άλλους και συλλαμβάνονται από τους Τζαφιέδες (χωροφύλακες) για να οδηγηθούν στο Δικαστήριο, που το αποτελούν οι σεβάσμιοι του νησιού. Τα αυτοσχέδια αστεία και τα γέλια ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι.
- Στις κοινότητες Ποταμιά, Καλόξιδο και Λιβάδια της Νάξου οι κάτοικοι ντύνονται Κορδελάτοι ή Λεβέντες. Οι Κορδελάτοι είναι φουστανελοφόροι και η δεύτερη ονομασία τους Λεβέντες αποδίδεται στους πειρατές. Από κοντά τους ακολουθούν και οι ληστές, οι Σπαραρατόροι, που αρπάζουν τις κοπέλες για να τις βάλουν με το ζόρι στο χορό και στο γλέντι, που κρατάει ως το πρωί.
- Στα χωριά Μέρωνα και Μελιδόνια του Ρεθύμνου αναβιώνουν έθιμα όπως το κλέψιμο της νύφης, ο Καντής, το μουντζούρωμα, τα οποία, σε συνδυασμό με το καλό κρασί και τους ήχους της λύρας, αποτελούν μια μοναδική εμπειρία.
- Στη Σκύρο, σχεδόν όλοι οι κάτοικοι με παραδοσιακές ενδυμασίες κατεβαίνουν στην πλατεία του νησιού, όπου χορεύουν και τραγουδούν τοπικούς σκοπούς.
Σας ευχόμαστε να περάσετε καλά σήμερα με τα αγαπημένα πρόσωπα σας και καλή Σαρακοστή !
